Andvari - 01.01.1997, Page 48

46
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
annarr.“20 Að síðustu var Jón tiltölulega róttækur þegar kom að skilgrein-
ingu borgararéttar, en mjög skiptar skoðanir ríktu um veitingu kosninga-
réttar og almenn réttindi þegnanna á fyrri hluta 19. aldar.21 Almenn
borgararéttindi væru svo sjálfsögð, sagði Jón, að þau þyrfti ekki að ræða
frekar: „Að sérhverr maður hafi frelsi til að halda trú þá sem hann vill, tala
hvað hann vill, rita hvað hann vill, og láta prenta hvað hann vill, meðan
hann meiðir engan, þykir vissulega engum á íslandi frelsi um of. . .“22
Kosningarétt vildi Jón hafa tiltölulega almennan, en hann sá ekkert því til
fyrirstöðu að öllum yrði „leyft að kjósa sem myndugir eru (25 ára), og bú-
fastir á landinu, ef þeir hafa ekki liðið neitt mannorðstjón fyrir laganna
dómi.“ Um kjörgengi vildi hann hafa sömu reglur hvað varðaði aldur og
eignir, því „vér verðum að gæta, að vér sízt útilokum þá fyrir fátæktar sak-
ir, sem með viti sínu og kunnáttu mættu vinna hið mesta gagn . . .“23
I þessari fyrstu pólitísku draumsýn Jóns sá hann þingið fyrir sér sem allt
annað og meira en rómantískt miðaldaþing. Þrátt fyrir helgi minninganna
átti Alþingi hið nýja ekki að verða Alþingi hið forna endurreist, enda gerði
framþróun í stjórnskipunarmálum slíkt ómögulegt. Jón vildi byggja á „Ci-
vilisations Forudsætning“ skrifaði hann Gísla vini sínum Hjálmarssyni um
sama leyti og greinin um Alþingi birtist í Nýjum félagsritum. „Þessi barb-
aríis gullöld er nú einu sinni liðin, og kemur aldrei aptur, og að vilja repro-
ducera hana er fásinna mesta og ómögulegt. . .“24 Máli sínu til stuðnings
nefndi hann sjálfstæði dómsvaldsins sem fengist hafði með stofnun Lands-
yfirréttarins og að hans mati var algert óráð að færa það vald aftur til Al-
þingis.25 Af þeim sökum mótmælti hann af hörku hugmyndum Tómasar
Sæmundssonar - og þar með reyndar einnig upprunalegum hugmyndum
konungs - um þjóðlegt þing, sem yrði líkast því sem verið hafði á Þingvöll-
um til forna. „Hverr mundi verða Njáll að viti, þó hann klæddi sig eins og
Njáll? Ætli það þyrfti ekki annað enn búa sig einsog Gunnarr á Hlíðar-
enda, og taka atgeir í hönd sér, til að verða einsog hann?“, spurði Jón í
annarri grein sinni um Alþingi sem birtist árið 1842, og hæddist þannig að
skoðunum þeirra sem vildu leita til horfinnar fortíðar að fyrirmyndum fyrir
framtíðarskipulagi íslands.26 Þvert á móti átti Alþing hið nýja að ryðja nú-
tíma þjóðfélagi braut á íslandi og því hlaut það að vera staðsett í höfuðstað
íslendinga, Reykjavík. Rök hans fyrir þingstaðnum voru þau að landinu
væri nauðsynlegt að hafa eitt „centrum“ eins og hann kallaði það, eða mið-
stöð í stjórn landsins, lærdómi og iðn, sem auk þess þjónaði sem samgöngu-
staður milli íslands og útlanda, en það taldi Jón „vort helzta meðal til að
geta fylgt tíðinni og öðrum siðuðum þjóðum . . ,“27
í júlíbyrjun árið 1845 kom Alþingi hið nýja saman í fyrsta sinn í Reykja-
vík. Jóni hafði orðið að ósk sinni hvað varðaði þingstaðinn, enda munu
margir íslenskir embættismenn, minnugir lokadaga Alþingis hins forna,