Andvari - 01.01.1997, Blaðsíða 54

52
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
að ganga í berhögg við ályktanir Alþingis í því starfi sínu. Þessi framganga
Jóns vakti litla hrifningu meðal landa hans og varð t.d. einum greinarhöf-
undi í blaðinu Norðra það að orði að Alþingi væri „jafnmikil nauðsyn á, ef
á þyrfti að halda, að verja sig fyrir yfirgángi forseta eins og stjórnarinnar, ef
hann vill gjöra sig að alræðismanni í innlendum málum. . .“58 Fannst bænd-
um greinilega nóg um forræðishyggju menntamannsins í Kaupmannahöfn
og frábáðu afskipti hans af fjárrækt sem hann hefði lítið vit á. Þannig lofaði
Indriði Gíslason, alþingismaður og bóndi á Hvoli í Saurbæ í Dalasýslu, Jón
fyrir framgönguna í frelsismálum Islendinga, en sagði um leið að þótt hann
hefði numið ýmis vísindi í útlöndum bæri hann „ekki betra skyn á hirðíngu
sauðfjár á íslandi . . . heldr en bóndi sá er frá blautu barnsbeini hefir hirt
sauðfé, sem til þess er bæði laginn og náttúraðr, og það þótt hann væri svo
illa menntaðr að hann væri með öllu ólæs.“59
Samvinna Jóns og dönsku stjórnarinnar í kláðamálinu stingur óneitan-
lega nokkuð í stúf við önnur pólitísk störf hans, ekki síst fyrir þá sök að
hún stefndi einingu þjóðarinnar í baráttunni við Dani í voða. Ljóst er að
ekki var Jóni ljúft að vera spyrtur við hina konungkjörnu í þessu máli, en
sannfæring hans um að hann hefði rétt fyrir sér ýtti til hliðar öllum efa-
semdum sem hann kann að hafa haft um pólitísk áhrif afskiptanna.60 Jón
réttlætti reyndar afstöðu sína með því að nýta mætti samvinnuna við stjórn-
ina til að þrýsta á undanlát hennar í réttindamálum Islendinga, og víst er
að stjórnin samþykkti kröfu Alþingis um að konungur undirritaði íslenska
texta lagaboða handa íslendingum skömmu eftir að hann tók málið að
sér.61 Sumir höfðu þó í flimtingum að gjörðir Jóns hafi ekki stjórnast af svo
háleitum hugsjónum, heldur hafi stjórnin einfaldlega keypt þennan ,,„gim-
stein þjóðarinnar“ . . . [fyrir] þúsundfalda Júdasar peninga“, svo vitnað sé í
rætna grein sem birtist í Akureyrarblaðinu Norðanfara árið 1867.62
I raun þarf afstaða Jóns alls ekki að koma á óvart vegna þess að hann
var öðrum þræði klassískur upplýsingarmaður og því var honum ávallt
mjög í mun að greiða skynsemi og vísindum braut á Islandi. Þar hlutu hinir
skólagengnu að leika stórt hlutverk sagði hann í bréfi til Gísla Hjálmars-
sonar rétt áður en kláðafárið skall á. „Hvenær sér nokkur alþýðu taka sig
fram úr, nema hún sé leidd með gætni og greind og góðmennsku og vor-
kunnsemi." Jón kvartaði um leið undan hræðslu íslenskra menntamanna
við að sinna leiðtogahlutverki sínu. „Það er annars ekki á góðu von,“ skrif-
aði hann, „þegar þeir sem bezt vitið hafa, og eiga að hvetja menn og sýna
þeim í öllu gott eptirdæmi, eru bæði hræddastir og ragastir ef nokkuð á að
gera . . ,“63 Þessi orð virðist hann hafa haft í huga þegar hann snerist gegn
almenningsálitinu í fjárkláðamálinu. „Oss virðist auðsætt. . .“, skrifaði
hann í Nýjum félagsritum árið 1858,