Andvari - 01.01.1997, Side 60

58
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
kleift að búa sér til sína eigin mynd af Jóni, sem oft á litla stoð í raunveru-
leikanum. Að sumu leyti lifir hann því eins og goðsögn sem allir geta þóst
eiga og skilja, um leið og enginn hefur getað krafist einkaréttar yfir honum.
Jón er því kjörinn til mats og endurmats, skilnings og misskilnings, sköpun-
ar og endursköpunar; hann hefur t. d. verið bæði stuðningsmönnum Evr-
ópusambandsins og fjendum hvatning til dáða, þótt af eðlilegum orsökum
felli hann hvergi dóm um þau samtök. Staða Jóns gagnvart dönsku stjórn-
inni, hversu einkennileg sem hún má virðast, tryggði Jóni líka lykilstöðu í
stjórnmálum íslands á árunum eftir þjóðfundinn. Þannig leituðu dönsk
stjórnvöld til hans þegar mikið lá við og þau vantaði túlk í samskiptum sín-
um við íslenska alþýðu. Jón var þeirri óvenjulegu gáfu gæddur að skilja
báða aðilja deilunnar á milli stjórnvalda og Islendinga - þ. e. eins og þeir
birtust í meirihluta Alþingis - og því gátu hvorugir án hans verið.
Að síðustu lifir Jón í minningunni vegna þess að saga hans stenst vel ná-
kvæma skoðun. Hann var fulltrúi fyrir þær stjórnmálahugsjónir sem sigr-
uðu á Vesturlöndum á síðustu öld og hafa öðlast einokunarstöðu í stjórn-
málum okkar heimshluta á síðustu árum. Jón hvatti til tiltölulega opins lýð-
ræðis, atvinnu- og persónufrelsis, aukinnar menntunar og nýrra atvinnu-
hátta, en allir þessir þættir þykja sjálfsagðir nú á tímum. Skoðanir hans
voru því vegvísir inn í nútímann og því er ekki úr vegi að við lítum á hann
sem táknrænan föður nútíma samfélags á íslandi.
TILVÍSANIR
1. Matthías Jochumsson, „Þingvallarminni konungs," Ljóðmœli 2. bd. (Seyðisfirði: Prent-
smiðja Seyðisfjarðar, 1903), bls. 18.
2. Guðmundur Jónsson fjallar um ríkisfjármálin í doktorsritgerð sinni „The State and the
Icelandic Economy, 1870-1930,“ (London: London School of Economics and Political
Science, 1991). Sjá sérstaklega bls. 186-207. Stutt yfirlit er einnig að finna í grein Gylfa
P. Gíslasonar, „Utgjöld ríkisins," í Alþingi og fjárhagsmálin (Reykjavík: Alþingissögu-
nefnd, 1953), bls. 115-127.
3. Alþingistíðindi (1875), B-hluti, bls. 18-21.
4. Sama rit, bls. 21.
5. Ólafur Oddsson, „Norðurreið Skagfirðinga vorið 1849,“ Saga 11 (1973), bls. 34. í því
sambandi má minna á deilur Jóns við „stóra exið“ í Reykjavíkurpóstinum, sem mun
hafa verið Pórður Jónasson; Jón Sigurðsson, „Um stjórnarhagi íslands," í Hugvekja til
íslendinga. Úrval úr ritum og rœðum Jóns Sigurðssonar til loka þjóðfundar (Reykjavík:
Mál og menning, 1951), bls. 131-142.
6. „Þjóðvina-félagið og Bókmennta-félagið,“ Skuld (4. mars 1878), d. 49-55.
7. Benda má þó á athyglisverða grein Þorvalds Gylfasonar um hagfræðinginn Jón Sigurðs-
son, þar sem hann dregur glögglega fram frjálslyndar skoðanir Jóns í efnahagsmálum.
Þorvaldur Gylfason, „Brautryðjandinn“, í Gunnlaugur Haraldsson, ritstj., Viðskipta- og
hagfrœðingatal 1877-1996, 1. bd. (Reykjavík: Þjóðsaga, 1997), bls. 20-29.