Andvari - 01.01.1997, Page 76

74
SKÚLI PÁLSSON
ANDVARI
hann óski sér álíka róttækrar byltingar og þeirrar sem varð á vísindum á
tímum Newtons.
Ein ástæðan fyrir tali Brynjólfs um byltingu í heimsskoðun er sjálfsagt
bakgrunnur hans í marxisma. Hann telur þróun þjóðfélagsins stefna í
ógöngur og hann tengir byltingu í heimsskoðun við byltingu í þjóðfélaginu
sem hann telur óumflýjanlega. Boðskapur í þessum dúr heyrðist víða í her-
búðum kommúnista og þar töldu menn oft að hin nýja heimsskoðun væri
engin önnur en díalektísk efnishyggja. í fyrstu bókum sínum talar Brynjólf-
ur stundum í þessum tón. Hinsvegar þróaðist hann frá díalektískri efnis-
hyggju og í síðari bókum sínum lætur hann sér nægja fremur almennar hug-
leiðingar um hvernig hin nýja heimsskoðun þurfi að vera. Hún á að geta
leyst úr þeim mótsögnum sem Brynjólfur telur vera í skammtafræðinni.
Hún á að ganga út frá nýjum skilningi á orsök. Hún á að gera skiljanlegt
hvernig hugsun og efni eru sami hluturinn, það er að segja hún á að ráða
yfir hugtakakerfi sem dugir til að gera grein fyrir bæði sálfræði og eðlis-
fræði, og raunar fela í sér einingu allra vísinda. Hún á að sýna hvernig allir
punktar tímarúmsins séu jafngildir án þess að gera að engu hið einstakl-
ingsbundna sjónarhorn mannsins.
Öll þessi atriði má kenna við heildarhyggju. Við getum reynt að skilja
hana út frá hefðbundinni aðferð vísinda, sem er að greina hvern vanda í
sem minnstar einingar og gera grein fyrir heildinni sem samspili hlutanna.
Samkvæmt heildarhyggju eru hinsvegar partarnir ekki skiljanlegir nema
sem hluti af heild og heildin er meira en summa partanna.
Það er auðvitað ekki eintóm sérviska Brynjólfs að óska þess að mann-
kynið tileinki sér nýja lífsskoðun. A öllum tímum hafa alvarlega þenkjandi
menn haft áhyggjur af að mannfólkið stjórnist af ófullkomnum hugmynd-
um og á þeim tíma sem Brynjólfur var að skrifa bækur sínar stóð mannkyn-
ið frammi fyrir alvarlegum vandamálum sem kölluðu á nýjan hugsunarhátt.
Er nokkur búinn að gleyma kjarnorkuógninni? Þótti ekki mörgum að
mannkynið ætti aðeins um tvennt að velja: tortímingu eða nýjan hugsunar-
hátt? Og þykir ekki mörgum, sem hafa áhyggjur af umhverfisvandanum nú
um stundir, að mannkynið verði að tileinka sér nýjan hugsunarhátt og nýj-
an lífsmáta ef það á að lifa af á jörðinni? Raunar er ekki hægt að sjá betur
en í málflutningi margra umhverfisverndarsinna komi fram heildarhyggja
sem er mjög í anda Brynjólfs. Þó að bækur Brynjólfs kunni að þykja óað-
gengilegar í fyrstu kemur þannig í ljós að hann fjallar um grundvallaratriði
sem verður að taka afstöðu til vegna hinna brýnustu viðfangsefna og að
hann hefur bæði horft djúpt og verið framsýnn.11