Andvari - 01.01.1941, Síða 71

ANDVARI
Málbótastarf Baldvins Einarssonar
67
III.
Ármann á alþingi er merkilegt rit og hefur haft víðtæk
áhrif til þjóðlegrar vatíningar á öndverðri 19. öld. Er þar margt
vel sagt og viturlega um uppeldismál þjóðarinnar og atvinnu-
mál, endurreisn alþingis á Þingvöllum og fleira. Mun flestum
vera þetta kunnugt að nokkru, þar eð um það hefur ýmislegt
verið ritað. Er því ástæðulaust að ræða það hér. Hins vegar
er full ástæða til þess að vekja athygli manna á þeim þætti rits-
ins, sem minnstur hefur verið gaumur gefinn: þættinum um
islenzka iungii. Er hann um margt gagnmerkur og á sérstakt
erindi til okkar einmitt nú.
Athugasemdir Baldvins um þetta efni eru ekki settar fram
í heild á einum stað í ritinu, heldur er þær að finna í einstök-
um setningum og smágreinum víðs vegar um allt ritið. Hefur
þetta efalaust valdið nokkru um, að menn hafa ekki veitt þeiin
þá athygli, sem skyldi. Mun ég í eftirfarandi grein reyna að
safna nokkrum af þessum brotum saman og skipa þeirn í heild.
Ætla ég, að þá verði ljóst, hve djúpan skilning Baldvin hafði á
þessu máli: spillingu tungunnar og nauðsyn málbóta, aðferð-
um málhreinsunar og áhrifum — og ekki sízt gildi málsins
l’yrir þjóðina og þjóðernið. Ég mun leitast við að nota orð
Baldvins sjálfs, þar sem því verður við komið. Á þann hált
fæst skýrust inynd af skoðunum hans og málfari.
Baldvin notar samræðusnið í Ármanni á alþingi, svo sein
gert hafði áður Magnús Stephensen í sumum ritum sínum og
Björn Halldórsson í Atla. Þrír menn, Sighvatur Atlason, norð-
an úr Skagafirði, Þjóðólfur, ættaður austan úr Flóa, og Ön-
undur, þurrabúðarmaður sunnan af Seltjarnarnesi, hittast eitt
vor á Hofmannaflöt og taka tal saman. Ekki líður á löngu, áður
en hinn fjórði bætist í hópinn, en það er raunar Ármann iir
Ármannsfelli, hin forna vættur.
Þeir Ármann, Sighvatur og Þjóðólfur eru fulltrúar íslenzkr-
ur menningar, sinn á hvern hátt, en Önundur er manngerð
dansklundin og nesjamennskan. „Hann hafði frá barnæsku
Upp alizt í og í grennd við Reykjavík og hafði þar nuniið marga
hleypidóma, á meðal hverra sá var hinn lakasti, að hann fyrir-