Fálkinn


Fálkinn - 20.12.1930, Blaðsíða 40

Fálkinn - 20.12.1930, Blaðsíða 40
4U F A L K I N N DóiiiWrk|ae í NiðarósL Á síðastliðnu sumri hjeldu Norð- menn hátíð mikla i minningu þess, að liðin voru 900 ár frá falli Olafs konungs Haraldssonar. En eins og kunnugt er hefir þessi konungur náð hærra tignarsæti í sögu Noregs en nokkur annar og orðið frægasti dýr- lingur Norðurlanda, fyr og siðar. Plann er „konungur Norðmanna eilíflega“. ’ Menn þeklcja af frásögn Snorra viðburði þá, sem gerðust eftir fall Ólafs konungs á Stiklastöðum. Þjóð- in vaknaði við vondan draum og sá, að hún hafði verið sjálfri sjer verst, er hún hafði vegið konung sinn, er — hvað sem annars mátti um hann segja — hafði reynt að koma á fót innlendri alríkisstjórn. Kraftaverka- sögur fóru að berast út; á melnum við Nið, þar sem Ólafur hafði verið jarðsettur nokkrum nóttum eftir dauða sinn, spratt upp vatnslind og fengu sjúkir t>ar bót meina sinna og um alt land mynduðust sögur af jarteiknum þeim, sem gerðust. Sjald- an hefir heil þjóð tekið snöggari sinnaskiftum en Norðmenn þá. Þeg- ai Óiafur fjell þorðu vinir hans ekki annað en leyna legstað hans af hræðslu við að Sveinn konungur Iínútsson, og höfðingjar þeir, sem honum fylgdu, mundu brenna líkið eða flytja það á haf út. En veturinn eftir, var það grafið í Klemensar- kirkju i Niðarósi, með fullu sam- þykki konungs; þá kirkju hafði byggja látið Ólafur Tryggvason. En níu nóttum síðar var líkið grafið upp, kistan vafin í „pell og purpura“ og sett yfir háaltarið en Ólafur kon- ungur dæmdur sannheilagur maður. Þetta gerðist 12 mánuðum eftir fall hans, eða 3. ágúst 1031. Við lindina, sem upp hafði komið, þar sem Ólafur hafði legið um vet- urinn var reist bænahús og stóð alt- árið yfir lindinni. En í Saurhlíð, þar sem líkið hafði verið falið nótt- ina áður en það var grafið ljet Magn- ús góði Ólafsson byggja konungs- garð og vandaða kirkju til minn- ingar um föður sinn. Kirkju þessa fullgerði Haraldur harðráði um 1050 og var skrin Ólafs flutt þangað. En engar menjar sjást framar eftir þessa fyrstu Ólafskirkju, enda hefir hún sennilega verið úr timbri. Kirkjan var bygð af nýju á sama stað á 12. öld en brann 1531; fanst undirstaða hennar árið 1880 þar sem nú er ráð- húsið í Niðarósi. Skamt frá bænahúsinu ljet Harald- ur konungur reisa timburkirkju síð- ar, er hann helgaði Maríu mey og mun skrín Ólafs hafa verið flutt þangað úr Ólafskirkju hinni fyrstu. En þessi kirkja var rifin og flutt á burt 1180. Undirstaða þessarar kirkju fanst og 1880 og þar brunr.ur nær þriggja álna djúpur með hellu yfir og telja sumir þetta Ólafsbrunn. — Á dögum Ólafs kyrra varð föst skipun gerð á biskupsdæmum i Noregi. Var þá settur biskup í Osló fyrir Eiðsifja- og Borgarþing, á Selju fyrir Gulaþing en fyrir Frostaþing i Niðarósi, og biskupskirkjur eða dómkirkjur reistar á þessum stöðum. Nýja Niðaróskirkjan var fullger fyr- ir 1093, þar sem bænahúsið hafði áður staðið. Var kirkjan úr steini og helguð Ólafi Haraldssyni og alt- arið talið standa þar, sem gröf Ólafs afs hafði verið. En frásagnirnar rek- ast á og verður ekki annað sjeð, en að Ólafsbrunnarnir hafi verið tveir. En víst er um það, að þar sem dóm- kirkja Ólafs kyrra stóð stendur döm- lcirkjan í Niðarósi enn í dag. Var kirkjan oftast kölluð Kristskirkja eða Ólafskirkja og skrín Ólafs flutt þang- að úr Maríukirkju. Menn deilir á um, hve stór kirkja Ólafs helga hafi verið. En núverandi kirkja er krosskirkja; er þar inst áttstrendur kór, þá svonefndur lang- kór, þá þverhús og vestast aðal- kirkjan eða langhúsið. Líklegt þyk- ir, að kirkja Ólafs kyrra hafi ekki verið stærri en sem svarar miðskip- inu i langkór núverandi kirkju, 42 álna löng, 18 álna breið vestast en 16 álna breið austast. Þverhúsið og langhúsið er yngra. Það hefir tekist að sanna, að undirstöður kirkju- veggjanna eru frá fjórum mismun- andi tímabilum. Ólafskirkja kyrra var bygð i róm- önskum stíl með hálfhringsbogum. Efnið var grágrýti og telgjusteinn í veggjum en þak úr timbri. Af þess- ari kirkju er nú ekkert ofanjarðar, en grunnmúrarnir fundust 1865—- ’66. Langveggir þeirra eru undir súlnaröðunum, sem aðgreina mið- skip frá hliðarskipum núverandi langkórs. Árið 1152 kom Nikulás Breke- speare kardínáli til Noregs. Var þá erkibiskupsstóll settur í Niðarósi fyr- ir Noreg, en áður höfðu norskir bisk- upar og islenskir verið taldir undir erkibiskupinn í Lundi. í hinu nýja umdæmi voru tíu biskupsdæmi, þar af tvö á fslandi og eitt í Færeyjum, en Hjaltland, Orkneyjar, Suðureyjar og Mön voru einnig i hinu nýja erki- biskupsdæmi. Óx vegur Niðarós- kirkju mjög við þetta, en sjálft var kirkjuhúsið stórum óálitlegra en hin- ar nýju biskupakirkjur í Osló, Ber- gen, Stafangri og Orkneyjum. En það þótti óviðeigandi að höfuðkirkja Noregs og hvílustaður Ólafs helga stæði öðrum kirkjum að baki. Nikulás kardináli gerði skipun á tölu klerka við dómkirkjurnar og um helgisiði. Skyldu prestarnir við dómkirkjurnar helst vera 12 eða fleiri, og hver hafa altari fyrir sig í lcirkjunni og lesa jiar messu. Presta- samkunda hverrar kirkju var kölluð capilulum, af því að þeir söfnuð- ust saman daglega og lásu þá kapi- tula úr ritningunni. Við hámessu sátu jieir í röð beggja meginn i kórnum, þvi voru þeir kallaðir kórs- bræður, en stundum „kanokar“. Kórsbræður völdu biskupa og erki- biskupa og voru ráðunautar þeirra i kirkjustjórninni. Þessi breyting olli því, að nú þurfti kórinn að vera stærri en áður og ennfremur vantaði rúm handa öllum nýju ölturunum. Var því ó- hjákvæmilegt að stækka gömlu dóm- kirkjuna í Niðarósi. Líklega hefir kardínálinn skipað fyrir um kirkju- hygging, en erkibiskup haft fram- kvæmdir, því að nú var kirkjan sjálfstæð stofnun orðin, og konung- um óviðkomandi. Nýja kirkjan skyldi vera kross- kirkja. Ólafskirkja kyrra var látin standa og varð efsti hlutinn í kross- inum. Þó var vesturgaflinn rifinn til þess að sameina hinn gamla hluta þverhúsinu nýja, þvertrjenu í kross- inum. Á austurvegg þverhússins voru gerð tvö útskot, kapellur, en á miðju þverhúsinu stór turn. Vestur úr því kom svo aðalkirkjan, langhúsið. Há- altarið og kór gömlu kirkjunnar stóð óhreift, svo að kórarnir urðu tveir, hvor inn af öðrum, hákórinn inst og langkórinn framar. Langhúsinu nýja var þrískift, i miðskip og tvö hliðarskip. Var lengdin 52 álnir og miðskipið 18 álna breitt og þrjár hæðir, en hliðarskipin 5 álna breið og ein hæð 8% alin. Þverhúsið var 74 álnir milli gafla og 22 álna breitt, þrjár hæðir og voru gangar meðfram veggjunum á 2. og 3. hæð. Norðan við langhúsið var reist skrúðhús, 27KX9K alin; var þar samkomu- slaður kórsbræðranna. Skrúðhúsið og þverhúsið stendur hvorttveggja enn í dag; hinsvegar eru aðeins til undirstöðurnar af langhúsveggjunum og er enda vafa bundið, hvort það hefir nokkurntíma verið fullgert. Þessi kirkja var bygð i rómönsk- um stíl, þeirri tegund hans sem köll- uð er ensk-norræn. 1 þverhúsinu, þeim hluta kirkjunnar sem ennþá slendur gefur að líta stíl þennan, en nokkuð er hann þó breytilegur og þykjast menn geta ráðið af því, að alllengi hefir kirkjan verið í smíð- um. Sennilega hefir verið byrjað á kirkjusmíðinni í tíð hins fyrsta erki- biskups Norðmanna, Jóns Byrgis- sonar (1152—57) því þegar eftir- maður hans, Eysteinn Erlendsson tók við embætti fjórum árum siðar vigði hann á fyrsta biskupsári sínu eina kapelluna i þverhúsinu og helg- aði Jóhannesi skírara Og píslarvott- unum Vincentius og Silvester. Kirkjubygging þessi mun þó aðal- lega vera frá dögum Eysteins (1161 —1188). Hann bygði eins og áður er sagt þverhúsið í römönskum stíl og hefir því verið lokið um 1170. En atvik ollu því, að kirkjubyggingunni var ekki haldið áfram með sama sniði. Eftir sigur Sverris konungs á ílavöllum 1180 fór Eysteinn til Eng- lands og var þar til 1183; þar sá hann nýju dómkirkjuna i Kantara- ! ....Ii=if.—......■■■■:. | MYNDIRNAR: Á þessari blaðsíðu: Dóm- kirkjan eins og gert er ráö fgrir aö hún veröi þegar hún er fullgerö. Sjest vesturgafl- inn meö aðaldgrum til hægri en til vinstri noröurhliö kirkjunnar meö þverhúsi og skrúðhúsinu lengst t. v. — Á nœstu blaðsíðu. Aö ofan kirkjan eins og hún er nú sjeö frá norðvestri. Lengst t. v. sjest átthyrningurinn, sem kórinn er í en lága hús- iö í miðju er skrúöhúsið. — Aö neöan: Langhúsiö, og i baksýn hákórinn meö hinni undurfögru bogagrind og höggmyndum Gustavs Vige- lands. I....... ==i m Et==-=-£-. •■•■•d

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.