Fálkinn - 20.12.1930, Blaðsíða 41

F A L K I N N
41
343 mannsandlit, og voru 'þó mörg
horfin þaðan þá. Á kirkjunni voru
316 gluggar.
Helgitrú Ólafs Haraldssonar fór
vaxandi með ári hverju eftir dauða
hans og mun hafa orðið mest á dög-
um Eysteins biskups. Og að sama
skapi óx kirkjuvaldið. Ólafur varð
einskonar andlegur konungur og um
nokkurt skeið urðu Noregskonungar
að taka ríki sitt „að ljeni“ af hon-
um, annars hlutu þeir ekki náð í
kirkjunnar augum og voru bann-
færðir. Fjöldi pílagríma streymdi
í Niðarós úr öllum áttum til að fá
bót meina sinna og öðlast sálufrið
og fólk gaf óspart fyrir sálu sinni.
Auk þess var skattur til Ólafs helga
um allan Noreg og úr Svíþjóð kom
kirkjunni einnig fje. Þá leyfði páf-
inn að selja aflát til ágóða fyrir
kirkjuna og er elsta aflátsbrjcfið sem
menn vita um frá 1292. Það hafa þvi
ekki verið smáræðis tekjur, sem
kirkjunni áskotnuðust enda þurfti
mikils með.
En ekki átti það fyrir kirkjunni
að liggja, að standa lengi i þeim ljóma,
sem hún var í og ef gömlu múrarnir
frá tíð Eysteins biskups mættu mæla,
kynnu þeir frá mörgu mótlæti að
segja. Kirjan hefir orðið fyrir mörgu
áfallinu síðan, hún hefir brunnið
margsinnis, verið rænd og rupluð og
legið í vanhirðu árum sainan. Niður-
læging hennar fór samfara þjóðern-
islegri niðurlægingu Norðmanna.
Árið 1328 brann kirkjan í fyrsta
skifti. Alt trjevirki „gereyddist og
sömuleiðis margir steinstöplar og
klukkur, súlur og steinbogar uppi og
niðri og margir dýrgripir". Hjet þá
erkibiskup á landslýð allan að leggja
fram fje til endurbyggingar. „Var
beðið fyrir kirkjunni um land alt og
gáfust miklar gjafir“, segir í islensk-
um ritum og má af þvi sjá að sam-
skota hefir einnig verið leitað hjer
á landi. Við endurbygginguna hefir
kirkjunni vcrið breytt nokkuð að inn-
an. Hún var mörg ár i smiðum og
var það mest að kenna þáverandi
erkibiskupi, sem dró sjer fje það, *
sem gefið var til kirkjunnar. Fjórt-
ánda öldin var óhagstæð, uni miðja
öldina gekk svarti dauðinn i Noregi
og hallæri kom oft. Var þó altaf ver-
ið að dytta að kirkjunni alla þá öld.
En 1432 sló eldingu niður í kirkjuna
og brann liún þá i annað sinn, en
þá sat dugandi crkibiskup, Áslákur
Bolt í Niðarósi og var kirkjan end-
urbætt að kalla á 11 árum. Árið 1449
fór í fyrsta sinni fram konungskrýn-
ing í kirkjunni, krýndi Bolt þá Karl
Knútsson Svíakonung. Vera má að
kirkjan hafi brunnið í þriðja skifti
urn 1450, því 1453 er hún talin
mjög illa útleikin og hafði þá verið
stolið ýmsum dýrgripum hennar,
enda var erkibiskupslaust í Niðar-
ósi 1450—53. 5. maí 1531 brann
kirkjan enn, þá var Ólafur Engil-
breklsson erkibiskup og breytti hann
ýmsu í kirkjunni. Eftir siðaskiftin
hnignaði kirkjunni mjög. Árið 1552
var turninn orðinn svo hrörlegur að
ekki var þorandi að hringja klukk-
unum. Var þá byrjað að dytta að
kirkjunni, en árið 1564 lenti Norð-
inönnum með Dönum í ófriði við
Svía og lögðu þeir undir sig Þrænda-
lög og tóku Niðarós. Segir sagan að
sænska riddaraliðið hafi notað kirkj-
una fyrir hesthús. Er þeir fóru aftur
tóku þeir með sjer lik Ólafs helga,
en þreyttust á að flytja það og grófu
það því í Stjórdal, en hjálmi Ólafs
og sporum rændu þeir úr kirkjunni
og höfðu með sjer til Svíþjóðar og
eru þessir munir enn á þjóðmenja-
safninu í Stokkhólmi. Lík Ólafs var
flutt í Niðarós aftur og lagt í múr-
aða gröf.
Árið 1585 var dómkirkjan jafn-
framt gérð að sóknarkirkju fyrir
hálfan Niðarós og bjargaði það
henni frá algerðri eyðileggingu, því
þegar messað var i kirkjunni að stað-
aldri neyddust menn til að halda
borg, fyrstu kirkjuna, sem reist var
í gotneskum stil i Englandi og mun
hafa þótt þessi stíll miklu fegurri en
hinn rómanski. Hann ákveður því að
gera kirkjuna iniklu tignarlegri en
ætlað var í fyrstu og taka upp got-
neska stílinn. Þessa gætir í skrúð-
húsinu, sem er bygt í rómönskum
stíl, en oddbogar í hvelfingunum. —
Nú var ákveðið að rifa langkórinn
— gömlu kirkjuna — og byggja upp
aftur með gotnesku sniði. Var fyrst
rifinn hákór gömlu kirkjunnar og
reistur i staðinn áttstrendur kór í
gotneskum stil. Altarið var alt á sama
stað og i fyrstu kirkjunni en var
stækkað og gólfið hækkað. Kringum
altarið voru átta grannar súlur, sín
með hverju sniði og á þeim hvildu
efri hæðirnar. En umhverfis átt-
strendinginn var sjöstrendingur og
út úr honum þrjár stúkur. í einni
súlunni í þessum hring var Ólafs-
brunnurinn, 18% álna djúpur.
Því næst var langkórinn rifinn og
bygður aftur í gotneskum stíl, var
hann gerður breiðari en áður og
þrískipa. Var miðskipið jafnstórt og
langhúsið í Ólafskirkju kyrra hafði
verið, en hliðarskipin aðeins 4 álna
breið. í stað veggsins milli hákórs-
ins og langkórsins voru settar súl-
ur og bogar neðan úr gólfi og upp
í mæni og er þessi bogagrind einna
fegursli hluti dómkirkjunnar. Nokkr-
ar breytingar voru og gerðar á þver-
húsinu.
Sennilega hefir ekki annað en
nokkuð af áttstrendingnum verið bú-
ið, auk þverhússins og skrúðhúss-
ins, þegar Eysteinn biskup dó. En
hann hefir ráðið inestu um hveruig
smíðinni skyldi hagað og má því
dómkirkjan teljast hans verk frem-
ur en nokkurs annars. Kirkjubygg-
ingunni hefir verið lokið fyrir 1220,
því þá var Snorri Sturluson i Niðar-
ósi og má ráða af orðum hans að
kirkjan hafi þá verið fullgerð. En
langhúsið, sem ekkert er eftir af nú
var í rómönskum stíl. Var það bygt
að nýju i gotneskum stíl og var gert
bæði breiðara og lengra en það
fyrra. Bygging þess byrjaði 1248 og
mun hafa verið lokið um 1300. Var
þá komin upp sú kirkja, sem að
mestu stendur enn og i aðgerð þeirri
sem nú fer fram á kirkjuúni, er sem
mest reynt að halda því formi í smáu
og stóru sem kirkjan hafði um 1300.
Hafði hún þá verið í smíðum frá
1152. Veggirnir eru víða óbreyttir
frá þeim tíma, en allur sá sægur
af höggnum listaverkum og öðru
smálegu sem var i kirkjunni er að
miklu leyti horfið þaðan.
Kirkjan er 162% álna löng frá
austri til vesturs og þverhúsið 81 al-
in frá norðri til suðurs. Veggirnir
eru svokallaðir kistumúrar, hlaðnir
úr höggnuin steini utan og innan en
fylt á milli með möl og kalki. Róm-
önsku múrarnir eru alin þykkari en
þeir gotnesku. Hleðslurnar eru mest
part úr telgjusteini; er hann auð-
högginn, vegna þess hve mjúkur
hann er, og hefir mikið verið notað-
ur í höggmyndir þær, er kirkjan
var prýdd. Súlnaliöfuð öll voru fag-
urlega úthöggin og trévirki skorið.
Undir þakskegginu var urmull af út-
höggnum mannsandlitum, er áttu er
áttu að sýna mismunandi sálarástand
manna, eða þá ákveðna menn. Það
hefir tekið æfalangan tima að gera
öll þessi listaverk, miklu lengri en
sjálf kirkjusmiðin tók; má sjá þetta
af mismunandi stilgerð listaverk-
anna. Sem dæmi þess hvílík vinna
liggur í kirkjunni má nefna, að árið
1762 voru þar taldar 3361 súla, og
voru flestar úr hvitum marmara, og