Vaka - 01.09.1929, Blaðsíða 115

[ VAKAj
TRÚ OG VÍSINDI.
241
i n g (epifænomenal) og kemst sjaldan eða aldrei að
hinu innsta eðli hlutanna. Vér skynjum aðeiris yfirborð
hlutanna, þyngd þeirra, hörku, lögun, stærð og hreyf-
ingu, en alls ekki það, sem lifir og hrærist i þeim,
hvorki það, sem veldur efnismagni þeirra, lífi né anda.
Þekking vor verður aldrei innsæ (intuitiv). Vér þekkj-
um aðeins efnið af mótspyrnu þess og öðrum eiginleik-
um, lífið af lífshræringum vorum og andann af skynj-
unum vorum og hugrenningum, tilfinningum og til-
hneigingum; en af hverju efni, líf og andi er sprottið
og í hverskonar sambandi það stendur hvað við ann-
að, vitum vér ekki. Vér trúum því raunar nú og teljum
það sennilegt, að allt þetta stafi af einskonar orkubrigð-
um og að einhverskonar orka fylli alheiminn. En er þá
þessi alheimsorka blind eðlisorka, eða er hún sjálf
þrungin af afli, lífi og anda? Um þetta vitum vér ekk-
ert. En ef marka má nokkuð af afleiðingum hennar, á-
vöxtunum, þá lítur svo út sem hún sé gædd afli, lífi og
anda eða geti verið undirrót alls þessa, þvi að annars
verður ekki skilið, hvernig heimurinn er orðinn að því
mikla furðuverki, sem hann í raun og veru er. Má vera,
að orka þessi sé aðeins aflþrungin í fyrstu og þá bæði
líflaus og skynlaus, en víst er um það, að hún síðar i
þróuninni framleiðir bæði líf og anda og nálgast að síð-
ustu það háleitasta, sem vér fáum hugsað oss. Og jafn-
vel efninu sjálfu er svo vísdómslega fyrir komið, að
maður verður að ætla, að undirrót þess sé að einhverju
leyti vitræn (rationcl).
Niðurstaða þessara hugleiðinga vorra verður því að
svo komnu sú, að eitthvað vitrænt geri þegar vart við
sig á hinu fyrsta og lægsta stigi þróunarinnar, að það
koini enn betur í ljós í öllu sköpulagi og lífshræringum
hinna lifandi vera og þaðan af bezt í því, sem vér nefn-
um anda og sál. Og ef til vill er það í sálarlífi manns-
ins, sem vér komumst næst hinu innsta eðli tilvfrunn-
ar. Vér skynjum hvorki afl, lif né anda, heldur aðeins
16