Vikan - 04.12.1969, Blaðsíða 21

-
■

':•' !• 'i
.
spiggii
?íiSi#Sps
; ;:•:■;: •':;,' '•:• •
íiíMiíi;

'
um gleðihátíð, þar sem menn glöddust yíir
frelsi mannkindarinnar — og hækkandi sól,
en sem slík voru jólin þekkt í einhverri
inynd hjá flestum þjóðum á norðurhveli
jarðar í óræðan aldur áður en kristnin kom
til. Víða var þessi ljós- og sólarhátíð jafn-
framt fæðingarhátíð einhvers guðs, er réði
gróandi lífi. Klristnir menn tóku því
snemma það snilldarráð að helga hátíð þessa
fæðingu síns guðs, en fúsleiki frumkristinna
kirkj uhöfðingj a til að yfirfæra mörg vin-
sælustu meginatriði heiðins siðar yfir í sína
trú var einmitt ein aðalástæðan fyrir sigri
kristninnar í Miðjarðarhafslöndum.
En þótt jólin yrðu kristin á Norðurlöndum
sem miklu víðar, þá loddi lengi við þau
margt úr heiðnum sið og gerir sjálfsagt enn.
Þetta hefur venjulega í niðrandi merkingu
verið kallað hjátrú. Hjátrúin var einkum
tengd ótta við öfl myrkurs og illsku, en þau
voru aldrei sprækari en um jólin, þótt undar-
legt kunni að virðast ef litið er á háítð þessa
frá sannkristnu sjónarmiði, því maður skyldi
ætla að einmitt á fæðingarhátíð frelsarans
ættu öfl vonzkunnar erfiðast um vik, saman-
ber helgisögnina um að á jólanótt hinni
fyrstu hafi slíkur kærleikur gagntekið alla
skepnu að ekkert lifandi hafi unnið öðru
mein. En sé litið á jólin sem heiðna hátíð,
verður allur þessi djöflagangur í kringum
þau skiljanlegri. Þetta voru einmitt þeir
dagar, þegar ljós og myrkur börðust harðast
um völdin, og liðsafli myrkranna neytti allra
bragða til að hrinda þeirri sókn ljóssins, sem
nú var að hefjast. Því gengu álfar og sæ-
fólk í bæi uppi á íslandi og lömdu í sundur
hvert bein í hverjum þeim er heima sat og
tröll sóttu sér smalamenn í matinn. Og ekki
kvað minna að þesskonar ófögnuði hjá
frændum okkar Dönum.
Það mun lengstum hafa þótt einkenna
bændur að þeir væru raunsæismenn, alla-
vega í samanburði við margt fólk annað,
grónir við torfuna, treystandi fremur því er
hendi var næst en í skýjunum og þar fyrir
ofan. Líklegt er að í heiðnum sið hafi skand-
Menn skruppu í heimsóknir og átu og drukku
ósleitilega.
inavískir bændur hversdagslega treyst meira
á fulltingi ýmiskonar vætta, er áttu ból í
hólum, trjám, vötnum og fjöllum á landar-
eign þeirra og réðu miklu um grósku manna,
dýra og jurta, en höfðingjalegra guða sem
Óðins og Freys, er bjuggu í jafn fjarlægum
og óljósum stöðum og Valhöll. Þegar kristni
gekk í garð, virðist líka átrúnaður á æsina
hafa horfið furðu fljótt, en allt öðru máli
gegndi um álfana og tröllin. Bændunum var
að vísu sagt að allt þetta væri af hinu illa,
sem þeir þyrftu ekki að óttast hið minnsta,
svo fremi þeir hlýddu í einu og öllu boðum
kristninnar. En karlarnir klóruðu sér í
skegginu og hugsuðu sem svo, að aldrei sak-
aði það neitt þótt ákveðnum og gamalreynd-
um varúðarráðstöfunum gagnvart þessum
gömlu nábúum væri fylgt áfram. Enginn
þorði að ábyrgjast, hvað fyrir gæti komið ef
hinu forna ritúali yrði varpað fyrir borð.
Hver vissi nema sókn ljóssins yrði að þessu
sinni hrundið, að það endurtæki sig er sagn-
ir hermdu, að eitt sinn hefðu komið yfir
Norðurlönd þrír fimbulvetrar og ekkert
sumar á milli? Og sjálf biblían útilokaði
ekki þann möguleika.
Danskt sveitafólk byrjaði jólaundirbún-
inginn snemma. Það þurfti að brugga öl, og
saltpækils- og sýrukerin urðu að vera full,
svo nóg væri til handa öllum um jólin og
helzt miklu lengur. Og sízt mátti gleyma
jólabakstrinum, sem var talinn nánast heil-
agt verk.
Framhald á bls. 88.
YIKAN -JÓL ABLAÐ 21