Vikan - 07.12.1972, Qupperneq 73

að nefndur formaöur ræður mig
til aö halda fyrirlestra um allt sitt
umdæmi næsta vetur. Og ég tók
mig til, náöi mér i skuggamyndir
og skuggamyndavél og læröi svo
utanbókar fimmtiu minútna
erindi. Ég haföi það svo þannig á
fundinum, að ég flutti erindiö og
sýndi siöan skuggamyndir I hálf-
tima. Þetta lánaðist svo vel að ég
fékk óskaplega góöa blaöadóma,
og svo rigndi yfir mig beiðnum,
þannig, aö I tvo vetur feröaðist ég'
um landiö og talaði. Oft var ég i
leiöinni beöinn aö tala i skólum,
og um einhver ákveðin efni. Ég
var .þá oröinn svo æföur i málinu,
aö mér dugði hálfs dags fyrirvari
til aö tala upp úr mér um efniö, ef
ég þekkti það vel.
„Hvaö kom til að þú fluttir ekki
skrifaöa fyrirlestra? ”
„Eitt af þvi fyrsta, sem mér
var sagt i Noregi, var, aö þaö
væri þýöingarlaust aö tala viö
norskan almenning af blööum. Og
á mótum tók ég eftir, aö menn
eins og Francis Bull, mann-
fræðingurinn og prófessorinn
Kristine Bonnevi, Fredrik
Paasche og fleiri, sem fluttu
erindi, töluöu allir upp úr sér.
Þetta kom mér lika aö góðu gagni
siöar, þegar ég fór að lesa erindi
upp af blööum, þvi að það er ekki
sama hvernig lesiö er erindi. Og
þegar ég tók aö fást viö stjórn-
mál, þá varð mér af þessum
sökum miklu auöveldara aö taka
saman efni og svara fyrir mig, en
annars heföi oröiö.
„Já, stjórnmálin, vel á minnst.
Þú varst Þversum-maöur upp á
gamla móöinn heima á Islandi.
Hvaö stóö það lengi?”
„Nú skeöi þaö, aö ég fór aö lesa
Arbeiderbladet i Noregi. Þar eru
þá aö gerast stórir hlutir. Þar
hafbi flokkur sósialdemókrata
klofnað fyrst i tvennt, sósial-
demókrata og kommúnista, og
sósialdemókratarnir voru miklu
faerri. En um þaö bil sem ég er I
Noregi, taka forustumenn
kommúnistaflokksins þá
ákvöröun aö sllka sambandinu
viö Moskvu, og mikill meiri hluti
flokksins verbur aö Norska
verkamannaflokknum, sem svo
sameinaöist sósialdemó-
krötunum. Og ég man það
alltaf, aö þegar ég eitt sinn var á
leið meö lest til aö halda fyrir-
lestur I Þelamörk, þá eru mér
samferða fulltrúar Verkamanná-
flokksins af vesturlandinu á leiö á
sameiningarmótiö i Osló. Glebin,
sem rikti meöal þeirra var slik,
áö það var eins og þeir væru aö
koma heim eftir langa fjarveru til
aö halda jólin. Ég haföi lesiö
Arbeiderbíadet og' fleiri blöö
rækilega, og svo komst ég aö
þeirri niðurstöðu, aö ég eigi
heima i þessum hópi, sé i rauninni
sósialdemókrat. Ég haföi hugsaö
mér, aö fyrst og fremst yröi séö
til þess aö verkamenri, viö hvaö
sem þeir ynnu, nytu launa, sem
þeir gætu lifaö á, og ég hafði
mikinn áhuga á aö þaö kæmust á
tryggingar, og svo áleit ég, aö
rikiö ætti alltaf aö hlaupa undir
bagga og framkvæma nauð-
synlega hluti I þjóðfélaginu, þar
sem einstaklingskapitaliö kæmi
ekki til, og vera auk þess á varö-
bergi fyrir þvl, aö einstaklings-
kapitaliö yröi ekki svo mikils
ráöandi, aö þaö skaöaöi heildina.
Lengra hefur aldrei náö minn
Sósialismi. Þetta er min skoöun
enn. Ég hef sem sé verib alþýðu-
flokksmaöur, en auövitaö þó ekki
alltaf sammála flokknum. A þingi
heföi þaö vel getaö dottið i mig aö
haga mér eins og Björn Pálsson, i
málum, sem mér heföu þótt
nokkurs viröi.
„Og þú hófst afskipti af stjórn-
málum þegar heim kom?”
„Ekki aö ráöi fyrst I staö. Ég
varð nú bókavöröur á ísafirði og
haföi óskaplegan áhuga á þvi
starfi, af þvi aö ég haföi sjálfur
haft svo gott af bókasöfnum. Og
ég kynntist þvi meöal annars á
þessum feröum minum I Noregi,
hvaö þessi almenningsbókasöfn
höföu mikið menntunargildi. Ég
haföi aldrei litiö á skólafræðslu
nema sem einskonar . lykil aö
annarri fræöslu, og enn siöur hef
ég litið á skólanám sem raun-
verulega menntun, heldur bara
lykil aö menntun. Og þessvegna
tel ég, að.það hafi verið lögð of
litil áherzla I skólunum á þaö,
sem mannar nemendurna. Ég
áleit á minni tiö i skóla, að þeim
ætti aö leyfast meira sjálfstæöi
heldur en þeir nutu þá, en kannski
minna en þeim leyfist nú! En
svona er þaö oft, þegar um
óeölileg höft er aö ræöa, aö þau
leiða af sér gagnstæðar öfgar.”
„Þú haföir sjálfur talsverö
kynni af skólamálum á þessum
árum þinum á Isafiröi?”
„Ég var á mjög-litlum launum
viö bókasafnib fyrst, og varö aö
bæta þaö upp meö þvi aö kenna i
tveimur skólum. Var skólastjóri
annars, sem var kvöldskóli. Og
það get ég sagt þér, aö ég hef fyrir
fáu kviöiö eins. Þvi að ég fann, að
ég hafbi enga skapsmuni til aö
halda áfram kennslu, ef ég gæti
ekki haldið aga. En svo kemur
það upp úr dúrnum, aö ég vissi
aldrei af þvi, hvaö þaö var, að
halda aga. Og ég eigna þaö einu,
eftir aö ég athugaði þaö siöar.
Stundum þarf maöur aö kenna
hluti, sem ekki er hægt að gera
skemmtilega. En þegar ég fann,
aö þaö fór aö koma kvik á
nemendurna - ég er ákaflega
næmur fyrir áheyrendum - þá
snaraöi maöur sér bara yfir i eitt-
hvaö annað sem snöggvast og
lofaöi þeim aö hlæja svolitiö.
Siöan vék ég aftur aö námsefninu
og sagöi eitthvað á þessa leiö:
„Jæja, ekki dugir þetta, við
veröum að halda áfram með
smjöriö, þaö er nú einu sinni svo,
'að þetta verðið þiö aö læra.” Og
ég held, að kennari, hver sem '
hann er. ætti aö leggja áher/lu á
þaö að vera ekki leiðinlegur!
Nú, syo kemst bókasafniö á
þaö stig og notkun þess, að ég fæ
óumbeöiö mjög lifvænleg laun”.
„Ég hef heyrt mikiö af þvi
látið, hversu mikil mennta-
stofnun bókasafniö á Isafiröi hafi
oröiö undir þinni stjórn ”
„Það er vist um það, aö bóka-
safnið var svo mikiö notaö á
kreppuárunum, aö ég efast um,
aö mörg dæmi séu um jafn
almenna notkun bókasafns, þótt
leitaö væri um viöa veróld - hvaö
sem annars má segja um gagn-
semi þess. Þarna kynntist ég svo
fólki, og það leiddi aftur til þess,
að ég fór aö taka þátt I ýmsum
félagsmálum i bænum. Þegar
verkföll voru mjög hötb og mér
fannst hallaö málstaö verka-
manna, þá mætti ég oft á fundum
og hélt æsingaræöur. En ég haföi
alls ekki hugsaö mér aö fara yfir i
stjórnmál En svo er það. að farið
er fram á það við mig, aö ég gefi
kost á mér i bæjarstjórn, og þá
var ég svo tregur til, aö sagt var:
„Þetta gerir hann auðsjáanlega
til aö láta ganga á eftir sér.” En
sannleikurinn var sá, aö ég var
ákaflega hikandi viö þetta, og
JÓLABLAÐ VIKAN 73