Vikan - 13.06.1991, Blaðsíða 35

standa illa menntunarlega, þau
vilja uppfylla óskir sínartafarlaust
og eru hættulega kunnug krakk-
kókaíninu sem tætir hjartað og
sálina úr neytendum sínum með
fyrstu ávanabindandi lungnafyll-
inni.
Tónlistin, fötin, skórnir og bíl-
arnir eru álitin velgengnistákn,
þráin eftir að verða ríkur skyndi-
lega hefur gert jafnvel ung börn
að dóþsölum.
New Jack City hefur haft þau
áhrif I Bandaríkjunum að ungling-
ar ráðast að fólki á götum úti eftir
að hafa séð myndina. Annað eins
hefur vart átt sér stað síðan
meistaraverk Kubricks, A Clock-
work Orange, hratt ofbeldisdýrk-
unarbylgjunni af stað fyrir tuttugu
árum.
OFBELDISDAÐUR
Myndin var gerð eftir bók Anthon-
ys Burgess um England framtíð-
arinnar, sem táningagengi skelfa
að næturlagi. Þjóðfélagið er svo
ómennskt að strákarnir virðast
ekki geta fengið neina aðra útrás
fyrir orkuna en þá að stunda
glæpi og skemmdarverk.
Aðalsöguhetjan, Alex, er leið-
togi eins þessara hópa; hann er
samviskulaus skólastrákur sem
nýtur þess að stela, nauðga og
eyðileggja, þar til hann dreþur
konu og er settur í fangelsi. Þar er
hann gerður að siðrænu vél-
menni sem flökrar við kynlífs- og
ofbeldishugsunum.
Víðvinkill Kubricks daðrar við
ofbeldið á hátt sem er svo vits-
munalega tælandi að þegar Alex
endurheimtir sitt árásargjarna eðli
í lok myndarinnar verður það að
sigri sem allir áhorfendur taka
þátt í.
Clockwork er framtíðarsýn full
af afturhaldssömum ótta, kveifar-
leg bæði í afstöðu sinni til fanta-
skaþs og greiningar á orsökum
hans. Á geðklofalegan hátt tekst
einnig að snurfusa ofbeldið eins
og óskhyggjan sé sú að þannig
verði það fordæmt i leiðinni.
Gagnrýnendur þeirra tíma
sögðu að Clockwork væri ákæra
á hræsnisfulla afstöðu þjóðfé-
lagsins til ofbeldis. Eitt er víst, að
fjölmargir kvikmyndahúsgestir
þeirra ára sáu og voru snortnir af
viðbrögðum sínum við því hve
’alvarlega' A Clockwork Orange
tók á málunum.
INNRA MYRKUR
Tvær nýlegar metsölumyndir -
Sleeping with the Enemy og
The Silence of the Lambs, gera
minna úr blóðbaðinu en setja
þess í stað inn sálfræðilegt of-
beldi - af gráðu sem hefði verið
talin óhugsandi fyrir nokkrum
árum. Silence of the Lambs
kom fyrst út árið 1988 f metsölu-
bók eftir Thomas Harris. Reyndar
er það svo að Þögn lambanna
hefði líklega ekki verið kvikmynd-
uð hefði bókin ekki vakið jafn mik-
ið umtal og raun bar vitni. Hún
hefði hreinlega þótt of hrá til að
leggja út í það - markaðarins
vegna. Og allir vita að markaður-
inn er almáttugur.
í myndinni sjáum við Jodie
Foster í hlutverki FBI-lögreglu-
konu reyna að hafa uþpi á fjölda-
morðingja með hjálp mannæt-
unnar Hannibals Lecter.
Engin kvikmynd hefur komið af
stað öðrum eins hryllingsskjálfta
og Þögn lambanna síðan árið
1960 þegar Janet Leigh skrúfaði
frá sturtunni í Psycho. Geðlækn-
irinn Hannibal Cannibal er orðinn
Norman Bates tíunda áratugarins
og kvikmyndahúsagestir flykkjast
að.
Clarice Starling (Jodie Foster)
fær að heimsækja Hannibal
(Anthony Hopkins) í fangelsi í
þeirri von að hann aðstoði hana
við að ná öðrum fjöldamorðingja.
Læknirinn bíður hennar í stál-
og glerbúri sínu; þau tala saman,
hún vill upplýsingar, hann vill
persónulegar opinberanir. Þegar
hún ýtir að honum spurningalista
segir hann hljóðlega frá því hvað
hann gerði við manntalsskráning-
armann: „Ég át úr honum lifrina,
með velskum baunum og góðri
flösku af Chianti."
Bæði Jodie Foster og Scott
Glenn, sem leikur yfirmann henn-
ar hjá alríkislögreglunni, ræddu
mikið við John Douglas, helsta
sérfræðing FBI í fjöldamorðingj-
um. Douglas bauð leikurunum
alls kyns hjálpartæki, þará meðal
hljóðsnældur teknar uþþ af raun-
verulegum morðingjum meðan
þeir pyntuðu fórnarlömb sín. „Ég
glataði vissu sakleysi,” segir
Glenn. „Mig dreymir ennþá illa
um það sem ég fékk vitneskju
um.“
Báðar myndirnar sýna karl-
menn sem geðsjúklinga og
þjösna sem taka sjúkdóm sinn út
á greindum, kjörkuðum konum.
Hollywood kemur kannski ennþá
allt of oft fram við konur eins og
druslur og mellur en hún hefur
einnig tilhneigingu til að sjá karla
sem morðóða brjálæðinga. Hinn
sorglegi sannleikur málsins gæti
verið sá að í ímyndunarheimi
popþkúltúrsins erum við upphafin
jafn oft og gert er litið úr okkur.
Aðalpersóna sem étur, pyntir og
sker fórnarlömb sín í sundur er
greinilega að ráðast á allt sem
okkur er heilagt.
Kvikmyndaunnendur verða að
berjast við frumstæðar tilfinningar
í Þögn lambanna. Þó myndin
verði kannski ekki til þess að
dauðarefsing verði innleidd á ný
þá spyrja flestir bíógestir sig
Krakklávarðurinn Nino Brown kennir lexíuna í væntanlegrl mynd, New Jack
City.
Æskan og úrkynjunin sameinuð i Alex, aðalhetju A Clockwork Orange.
rauninni betra en það ofbeldi sem
einkum er tekið út á innyflunum? f
réttlætanlegri viðkvæmni okkar
yfir vissum tegundum ofbeldis
getur verið að við verðum blind á
aðrar útgáfur. Og máski erum við
að reyna að skipta út einni tegund
af tvöföldu siðgæði fyrir aðra.
Gæti ekki reynst betur að krefjast
hærra siðgæðis á öllum sviðum?
Frítími barna og unglinga fer
að stórum hluta í að horfa á kvik-
myndir og myndbönd. Það er
með ólíkindum að þettafóður hafi
ekki áhrif á þjóð sem máski ekki
hefur næsthæsta lífsstaðal í
heimi en sem sannanlega sýnir
allar þessar myndir og sannan-
lega státar af mestu myndbands-
tækjaeign í heiminum. Það hefur
löngum verið viðurkennt að það
sem við sjáum og heyrum hafi
áhrif á okkur. Þó viðbrögðin við
New Jack City verði kannski ekki
eins svæsin í Reykjavík og þau
urðu í fátækrahverfum stórborg-
anna þarf enginn að efast um að
íslenskir unglingar eru alveg jafn
áhrifagjarnir og jafnaldrar þeirra í
Brooklyn og Bronx. □
nærgöngulla spurninga um glæp,
refsingu og eðli hins illa. Flest
hræðumst við það óþekkta og öll
skelfumst við þá hugsun að ill-
mennskan blundi innra með okk-
ur öllum. Hún er ekki lengur fyrir
utan okkur - eins og í hefðbundn-
um hryllings- og skrímslamynd-
um, heldur í okkar ættbálki og
það slær á afar sterka strengi.
ENDURSPEGLUN
AF LÍFINU?
Sjá kvikmyndagerðarmenn ein-
hverja endurspeglun af lífinu eins
og það lítur út á tíunda áratugn-
um í streymandi blóðinu og silfur-
hjöltum hnífanna, vélbyssunum
og sundurtættum líkunum?
Má vera, en víst er að ofbeldið
verður sífellt hroðalegra. Hug-
kvæmni kvikmyndaframleiðenda
á ógeðssviðinu virðist allt að því
óendanleg. Grundvöllur þeirrar
heimsmyndar sem okkur er birt á
hvíta tjaldinu er gegndarlaust of-
beldi sem ýmist beinist að tilfinn-
ingum fólks eða innyflum.
Og er tilfinningalegt ofbeldi í I
12. TBL. 1991 VIKAN 35