Vikan - 27.12.1991, Síða 28

KENNIR SJÁLFSVÖRN
Frh. af bls. 26
Ef haldiö er utan um konuna til dæmis er henni
kennt aö nýta sér lausa líkamshluta, svo sem
fætur, tennur og fleira. Konum er líka kennt aö
losa tak. Ef kona er til aö mynda tekin hálstaki
er henni kennt aö spenna fingur og jafnvel
brjóta þá. (Muniö að hér er um sjálfsvörn að
ræða.) Allt miðar aö því að gefa konunni tóm til
að flýja.
„Að slá út í loftið I ofboði og hræðslu eyðir
bara orku,“ segir Björg. „Ótti virkar annaðhvort
lamandi á mann eða maður hefur stjórn á hon-
um og bregst rétt við. Grundvallaratriðin eru
staða, öndun og að hrópa nei. Hróp eykur
adrenalínið og með því magnast reiðin sem
við virkjum og við finnum fyrir auknum krafti."
Björg hjálpar nemendum sínum að byggja
upp sjálfstraust. Hún kennir og þjálfar æfingar
sem gera þá meðvitaöri um eigin líkama. Slök-
un er líka liður í náminu. Þá eru brögðin æfð
og smám saman eykst færni og öryggi nem-
endanna. Konunum er einnig kennt hvernig
bregðast skuli við ólíkum aðstæöum, svo sem
ef ofbeldismaður er vopnaður. Eins og áöur
sagði er mikil áhersla lögð á andlega hliö
sjálfsvarnarinnar. Tilfinningar, sem fylgja í
kjölfar líkamsárásar og nauðgunar, eru rædd-
ar - hvernig vinna á gegn áfallinu. Fordómar -
en þeir eru miklir- eru líka ræddir, svo og sifja-
spell og það ef árásarmaöur er einhver sem
fórnarlambi þykir vænt um. Því meiri sem
fræöslan og þekkingin er því öruggari eru kon-
urnar.
Það hefur reyndar komið á daginn að í sum-
um tilfellum hafa fjölskyldur, vinir eða sam-
starfsmenn nemenda á námskeiðinu haft for-
dóma gegn þessari kennslu. Ef fólk hugsar sig
um getur það samt varla komist að annarri
niðurstöðu en að þörfin sé brýn. Vissan um að
stúlka kunni aö bregðast rétt við árás hlýtur að
létta áhyggjum af foreldrum og öðrum að-
standendum.
Verri er vitneskjan um að starfsfólk Stíga-
móta hefur margsinnis tekið á móti stúlkum
sem hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi en
ekki þorað að segja sínum nánustu frá því.
Tökum sem dæmi stúlku sem fer á dansleik.
Þar fær hún sér nokkra drykki, þrátt fyrir að for-
eldrar hennar hafi varað hana við áfengi.
Áfengið sljóvgar stúlkuna, hún gætir ekki að
sér á leiðinni heim og verður fyrir árás, annað-
hvort af hálfu kunningja eða ókunnugs manns
af götunni. Þegar hún loks kemst heim, í skelfi-
legu ástandi og trúir móður sinni grátandi fyrir
atburðum næturinnar, verður svarið kannski:
„Var ég ekki búin að banna þér..
Svona viðbrögö auka á sjálfsásökun stúlk-
unnar og sjálfsásökun er mjög algeng meðal
þolenda kynferðislegs ofbeldis. „Ég veit að
þetta er ekki mér að kenna en mér líður eins
og þetta sé mér að kenna,“ er líka setning sem
starfsmenn Stígamóta heyra oft. Þær eru líka
ófáar, konurnar sem hefur ekki fundist sitt mál
nógu alvarlegt til að leita sér hjálpar - oft ekki
fyrr en í óefni er komið og vanlíðanin hefur
skaðað þær verulega.
Þaö er aldrei of oft sagt: NEI, ÞÝÐIR NEI.
Konur hafa líka leyfi til að skipta um skoðun.
Þótt kona hafi látið líklega en skipti um skoðun
á elleftu stundu réttlætir það ekki að karlinn
þvingi hana til samræðis.
Karlmaður, er átti eitt sinn tal við Björgu,
sagði henni eftirfarandi sögu:
„Ég bauð stúlku út að borða. Ég keypti
handa henni dress til að fara í, færði henni
blómvönd þegar ég sótti hana og fór með hana
á dýrasta veitingahús borgarinnar. Þar bauð
ég henni mat og drykk á hægri og vinstri og
sparaði ekkert til aö gera kvöldið sem ánægju-
legast. Svo bauð ég stúlkunni heim og allt
gekk vel. Við kysstumst og keluðum og leiðin
■ Björg hjálpar nemendum sínum
að byggja upp sjálfstraust. Hún
kennir og þjálfar æfingar sem
gera þá meðvitaðri um eigin
líkama. Konunum er einnig kennt
hvernig bregðast skuli við ólíkum
aðstæðum, svo sem ef ofbeldis-
maður er vopnaður.
■ „Og hvað heldurðu, þarna lá
stúlkan nakin uppi í rúmi hjá mér
en segir allt í einu STOPP! Nei —
ég vil þetta ekki! Hafði hún leyfi til
þess? Ég varð alveg ofsalega
reiður. Hefði það talist nauðgun
hefði ég ekki stoppað?“
lá upp í rúm. Og hvað heldurðu, þarna lá stúlk-
an nakin uppi í rúmi hjá mér en segir allt i einu
STOPP. Nei - ég vil þetta ekki! Hafði hún leyfi
til þess? Ég varð alveg ofsalega reiður. Hefði
það talist nauðgun hefði ég ekki stoppað?"
Svarið, sem Björg gaf manninum, var: „Já.“
Svo einfalt er það. NEI ÞÝÐIR NEI. Og aftur:
KONUR HAFA LEYFI TIL AÐ SKIPTA UM
SKOÐUN.
Karlar hafa fullt leyfi til að verða reiðir en þeir
verða að virða nei-ið. Þetta þurfa allir að með-
taka.
Skyldi ekki mörg stúlkan hafa þegiö boö
herra um kvöldverð á veitingastað og fundist
hún skuldbundin til að gjalda í blíðu og gert
það? Stúlkum er kennt í uppvextinum að vera
blíðar og þægilegar í umgengni og smám
saman síast inn í þær að það séu frekjur sem
segja nei. Þetta eru nú bara vangaveltur - en
skyldi ekki vera eitthvað til í þessu?
„í uppvexti ættum við öll aö læra að virða
rétt hvers og eins til síns „rýmis“,“ segir Björg.
Foreldrar eiga líka að virða rými barns síns.
„Þetta er mitt rýrni," segir Björg og myndar
hring í kringum sig með hendinni, „og inn í það
ætti enginn að koma nema ég bjóði honum
það.“
Drengir, sem læra þetta ungir, verða varla
kynferðisafbrotamenn þegar þeir vaxa úr
grasi. Auövitað ætti forvarnarstarfið gegn kyn-
ferðislegu ofbeldi að byrja í bernsku.
Björg hefur kennt sjálfsvörn í nokkrum fram-
haldsskólum. Foreldrafélög nokkurra grunn-
skóla borgarinnar hafa lika fengið hana til að
kenna stúlkum í 9. og 10. bekk sjálfsvörn í
frjálsum íþróttatímum. Drengjunum í skólun-
um finnst sér aö vonum ógnað þegar þeir eru
utan dyra og vita að inni er verið að kenna
stelpunum fantabrögð.
„Ég er ekkert ánægð að vita af strákunum
úti í kuldanum. Þeir þyrftu á sama tíma að fá
tilsögn í formi fyrirlestra um þessi mál og fá
tækifæri til að tjá sig. Tjáskipti eru viðkvæm á
þessum árum og misskilningur tíður. Ef
fræðsla væri almenn yrði nauðsynin fyrir sjálfs-
varnarnámskeið stúlkna kannski minni,“ segir
Björg. „En ég endurtek að þarna er ekki verið
að stuðla að auknu ofbeldi heldur draga úr því.
Það er brýnt fyrir stúlkunum að misnota ekki þá
ábyrgð sem þessari kunnáttu fylgir. Ráðist
enginn á þær þurfa þær aldrei að nýta kunnátt-
una.“
Hér fylgir sönn saga af ungri stúlku sem hef-
ur lært sjálfsvörn hjá Björgu. Þetta er aðeins
lítið dæmi um breytt viðbrögð og öryggið sem
námskeiðið gefur:
Stúlkan fer oft á böll og það gerði hún líka
áður en hún fór á námskeiðið. Áður hafði hún
oft orðið fyrir því, eins og fleiri stúlkur, aö menn
voru að klípa í hana og strjúka. Hún hafði þá
farið hjá sér, roönað og litið í kringum sig til að
athuga hvort nokkur hefði tekið eftir þessu
niðurlægjandi atviki. Eftir námskeiðið bregst
hún allt öðruvísi við. Hún grípur í höndina á
káfaranum, lítur harkalega á hann og segir
hárri, strangri röddu, þannig að allir í kring
heyra: „Láttu þér ekki detta [ hug aö reyna
þetta aftur.“ Viðbrögðin - skömm - sem áður
voru hennar eru nú káfarans.
Eftirfarandi skilgreining á nauðgun, sifja-
spellum og kynferðislegri áreitni er fengið að
láni úr bæklingi Stígamóta:
Nauðgun er ofbeldisverk, þar sem um er að
ræða þvingun til kynferðislegra samskipta,
hvort sem ofbeldismaðurinn er ókunnur, kunn-
ingi, vinur eöa eiginmaður.
Sifjaspell hafa átt sér stað þegar fullorðinn,
skyldur eða nákominn, í skjóli valds síns notar
börn til þess að fullnægja kynferðislegum þörf-
um sínum - hvort sem hann sýnir sig beran,
þuklar á barninu, lætur barnið þukla á sér eða
hefur við það samfarir. Með nákomnum er átt
við hvern þann sem barnið er háð eða ber
traust til. Það gæti verið foreldri eða systkini,
afi eða langafi, frændi eða mágur, kennari,
bóndinn í sveitinni eða heimilisvinur - eigin-
lega hver sem er.
Kynferðisleg áreitni er kynferðisleg athygli
sem ekki er óskað eftir, né boðið upp á, af þol-
andanum. Hún getur birst í kynferðislegum að-
dróttunum; snertingu, svo sem klípi, því að
nudda sér upp að, strokum; bröndurum, at-
hugasemdum um útlit, kynferðislegum tilboð-
um o.s.frv.
Kynferðisleg áreitni getur haft þær afleiðing-
ar á starf konunnar að það veikir sjálfstraust
hennar í vinnunni, hindrar hana í að vinna starf
sitt sómasamlega, eykur á streitu og ógnar ör-
yggi á vinnustað. Vegna þessa minnka líkur á
stöðuhækkun og hefur það þannig áhrif á lífs-
afkomu konunnar í heild.
Kynferðisleg áreitni getur haft þær afleiðing-
ar á konuna að hún getur fundið fyrir tauga-
óstyrk, þyngdartapi, svefnleysi, almennri van-
sæld, minnkandi sjálfsöryggi og félagslegri
einangrun. □
28 VIKAN 26. TBL. 1991