Menntamál - 01.04.1961, Side 45

MENNTAMAL
35
listin, undrið að baki efnis og búnings — verður alltaf
leyndardómur.
„Skáldskapur er runninn upp úr galdri“, hefur eitt
þeirra skálda sem hér koma fram einhvers staðar sagt og
mun það rétt vera. Segja má að öll list sé einskonar töfra-
brögð: tilraun mannsandans til að ná valdi yfir hinum
duldu öflum í sjálfum sér og alheiminum með því að binda
þau skynjanlegri tjáningu.
En enda þótt skáldskapurinn, hin eiginlega fullgilding
ljóðsins, sé þannig í raun réttri hafin yfir alla rökræðu
er vissulega hægt að deila lengi um búning þess og efni
sem háð eru stað og stundu eins og hver önnur mannaverk.
Ekki þarf annað en benda á einhverja fulltrúa gerólíkra
lífsviðhorfa til að sannfærast um þetta. Tökum til dæmis
Maxim Gorki og Knut Hamsun ellegar Bertold Brecht og
Ezra Pound. Hvaða skynbærum manni kemur til hugar
að afneita verkum þessara skálda sem fullgildri list? Eigi
að síður má með nokkrum rétti segja að um samfélags-
skoðanir þeirra hafi verið háðar einhverjar grimmustu
orustur veraldarsögunnar.
En jafnframt vaknar eðlilega sú spurning hvort skáld-
skapurinn sé þá sjálfstæð höfuðskepna, óháð öllum lög-
málum mannfélagsins, svo sem trúarskoðunum, siða-
skoðunum og þjóðmálaskoðunum. Því er kannski helzt að
svara bæði játandi og neitandi. Segja má að leyndardóm-
urinn mikli sem listin virðist runnin frá sé utan og inn-
an við þau kerfi sem þróun mannlegrar tilveru hefur snið-
ið sér. En þá ber hins að gæta að skáldið er ekki einung-
is skáld — það er líka maður.
Allir kannast við hinar tvær höfuðkenningar sem uppi
hafa verið um hlutverk listar. Önnur segir: listin fyrir
listina. Hin segir: listin fyrir lífið. Fyrri kenningin er
auðvitað sprottin af þrá skáldsins til að gera ljóð sitt að
frjálsum leik ímyndunaraflsins, án íhlutunar raunheims-
ins — hin síðari af þrá mannsins til að gefa því tilgang,