Menntamál - 01.04.1961, Síða 64

54
MENNTAMÁL
leika lífsins. Ljótleikinn er til, í dag eins og þá, og maður-
inn verður að standast hann eins og söguhetjurnar gerðu.
Það er í fyrstu ekki auðvelt að lesa sögurnar. Þar er
ekki að finna auðkeypta gæfu, engan ytri ljóma. Örlögin
eru harmar og þjáning. Þess vegna munu sögurnar fyrst í
stað gera okkur lífið erfiðara. Huggunina er samt sem
áður að finna í þeim viðnámsþrótti, sem við verðum að
knýja fram í sjálfum okkur, er við endurlifum örlög sagna-
persónanna og tökum jákvæð viðhorf til sögunnar svo sem
höfundurinn sjálfur.
Enn eitt getum við lært af sögunum: að dæma menn-
ina ekki of fljótt, heldur reyna að skilja þá. Sögurnar
draga ekki upp myndir gæddar rómantískum ljóma, þær
lýsa ekki brestalausum hetjum annars vegar né vesal-
mennum hins vegar, þær lýsa lífi mennskra manna, sem
taka kjörum sínum, eftir því sem máttur og vilji dugar
til. Sögurnar fella ekki heldur siðferðilega dóma: í sög-
unum „hefst vísir að sálfræðilegum skilningi á mann-
eskjunni og ber að nokkru fullan blóma, en slíkur skiln-
ingur er eitt hinna æðstu andlegra gæða“. (A. Heusler).
Sambandið milli föður og sonar hvílir í sögunum á
gagnkvæmri virðingu. Sonurinn heiðrar föður sinn og
fylgir ráðum hans, en faðirinn viðurkennir persónuleika
og eigin vilja hins unga manns.
Einnig er í sögunum mörg dæmi um sambandið milli
móður og sonar. Megináherzla er lögð á móðurástina.
Áhrifamest er ef til vill ást Ásdísar á hinum ógæfusama
syni, Gretti.
Samband hjóna hvors til annars kemur og skýrt í Ijós,
einkum hin fórnfúsa tryggð konunnar.
Vináttan er efni, sem aftur og aftur er fjallað um í
sögunum.
Gestrisni, drengskapur og átthagaást gleymist eigi
heldur.
Á liðnum árum urðu íslendingasögurnar mikilvægur