Kirkjuritið - 01.07.1947, Blaðsíða 77

Kirkjuritið.
Menntun presta á íslandi.
257
Eftir Svartadauða og pláguna síðari (1494) hefir
prestaskortur verið svo mikill, að orðið liefir að talca
lítt lærða menn í embætti. Þó kemur ekki lil mála, að
þeir hafi getað framið tíðasöng nema 'þeir kynnu eill-
hvað i latínu. Eru heldur óglæsilegar lýsingar á mennt-
unarástandi presta á síðustu öld káþólskunnar, sem
lesa má í ritum siðaskiptamanna, og sennilega orðum
auknar, þó að ástandið hafi að sjálfsögðu ekki verið
gott. 1 liinu latneska ævisöguhroti Jóns biskups Arason-
ar, sem talið er að vera skrifað kringum 1600, er kveðið
þannig að orði, þar sem rætt er um uppfræðing Jóns
biskups: „Þá voru engir latinuskólar hér á landi. Urðu
þá foreldrar að fá munka eða aðra klerka af hinum
lægri vígslum, eða einhverja aðra, sem fróðan voru en
almenningur, til þess að kenna piltum að lesa eða skrifa
islenzku, þó ekki væri meira. Og kvað það ekki hafa ver-
ið kostnaðarminna en nú er að halda pilt í skóla. Þá
var og kenndur gregorianskur söngur, sem ávallt hefir
hér mjög tíðkazt. Mönnum var þá kennt að lesa Davíðs-
saltara og aðrar tiðabækur, sem þá var venja að þylja
fram i kirkjum, en allt svo sem í belg o,g biðu. Og svo
þótti mönnum, að hver sá væri fullfær til að laka allar
vígslur og gegna öllum klerklegum emhættum, er skamm-
lítt kynni lestur og söng að tíðum sem til var sett“. Enn-
fremur segir höfundurinn skömmu seinna: „Engir sinntu
bóknámi, hvorki latínufræðum né öðrurn tungum, nema
einstöku hiskupar eða ábótar, einna helzt þeir, er verið
höfðu nokkurn tíma í Þýzkalandi eða Englandi eða Frakk-
landi, því að við bar það, að íslendingar gáfu sig nokk-
uð að bókum i Parísarborg og annarsstaðar .... Hinir
sem eigi fóru utan til náms lærðu naumast eða eigi
Dónatinn og i þeirra tölu var eflaust Jón Arason. Ilann
lét sér einlilita móðurtungu sína, eins og margir aðrir
og þótti sér borgið með innlendum fræðum“ -). Segii' þar
D Bisk. II, 424—428.