Gripla - 01.01.1984, Blaðsíða 124

120
GRIPLA
þessar bókmenntir. Söguhetjan hefur mjög fá persónuleg einkenni: hún
er einungis eftirlíking af föstum fyrirmyndum sem mótast af hlutverki
dýrlingsins, það er að segja hvort um er að ræða píslarvott, munk, mey,
iðrandi konu eða kennimann. Hlutverkið skiptir meira máli en einstak-
lingurinn. Þess vegna er eins og auðvelt sé að flytja söguhetjuna úr
einni helgisögu í aðra. Söguhetjan er jafnan með epísku sniði: frásagn-
arhátturinn útilokar bæði leikrænan og ljóðrænan stfl, frásögnin hefur
þann tilgang að túlka á táknrænan hátt tilfinningar manna og blása þær
út í voldugar víddir, og því verður söguhetjan að eins konar holdtekju
hugsjónar; hún drýgir dáðir sem eru bæði stórkostlegar og öðrum til
fyrirmyndar. Þannig skiptir táknmyndin meira máli en einstaklingur-
inn: venja er að stækka og einfalda söguhetjuna og hún er öll böðuð í
yfirnáttúrulegu ljósi ef þörf krefur. Hegel skilgreindi þrjár tegundir af
söguhetjum. Hin fyrsta er epíska söguhetjan sem á við að etja ytri öfl
sem eru henni ofurefli: fyrirmyndarmaðurinn sem ytri örlög granda.
Önnur er harmsögulega hetjan sem fellur vegna sinna eigin ástríðna,
það er að segja vegna innri örlaga. Hin þriðja er dramatíska hetjan sem
verður mikilmenni við það að tilfinningar hennar og ástríður eflast í
átökum við ytri aðstæður. Þótt undarlegt megi virðast er söguhetja
heilagra manna sagna blanda úr þessum þremur gerðum, en dramatíska
gerðin er þó mest áberandi. Allt er óhjákvæmilega fegrað: ritun heil-
agra manna sagna var í sama anda og þegar Forn-Grikkir fjölluðu um
guði sína og hetjur. Þessar bókmenntir skapa og fullkomna nokkrar
framúrskarandi manngerðir til að geta sýnt mönnum vissa mannhug-
sjón í reynd. Á þennan hátt er heilagur Marteinn, eins og Sulpicius lýsir
honum, eins konar safnmynd kristinnar fullkomnunar: hann er postuli,
biskup, meinlætamaður og píslarvottur. Þessi vilji til fegrunar hefur í
för með sér mikið áhugaleysi á efnislegum veruleika. Mönnum eru
sýndar fyrirmyndir en ekki raunsannar mannverur.
4. Á þennan hátt er bygging heilagra manna sagna ákveðin. Hver
saga er nákvæmlega gerð eftir því hvaða lexíu á að kenna mönnum og
því eftir þeim ákveðna ‘flokki’ sem dýrlingurinn heyrir til. Hverjum
‘flokki’ fylgir ákveðinn hápunktur í frásögninni: passio þegar um er að
ræða píslarvott, þættir úr uppfræðslu kennimanns, meinlæti einsetu-
manns, trúarlegt starf og guðrækilegur dauði biskups og svo framvegis.
Þannig mætti setja upp ákveðna uppbyggingu sem gildir fyrir mikinn
hluta þessara sagna: uppruni — fæðing — bernska — menntun —
guðrækni — píslarvætti — inventio — translatio — kraftaverk.