Eimreiðin - 01.04.1923, Blaðsíða 6

134 NORSK ÞJÓÐERNISBARÁTTA eimreiðin
f meðvitund alls þorra þjóðarinnar — og það, sem verst var,
gáfaðasta hluta hennar — hæfði norskan ekki öðrum en
mentunarlausum skríl. Allflestir skoðuðu hana sem afskræmda
dönsku. Því var auðvitað, að danskan varð fyrst og fremst
hátíðamálið og síðan daglegt mál allra þeirra, er mentaðir
vildu heita og vitibornir menn. Og engir lögðu sig meira
fram að læra hana og tala en gáfaðir og framgjarnir bænd-
ur, er vildu komast til vegs og frama. Þó skifti það ef til vill
allra mestu, að farið var að gera dönskuna grundvallarmál í
barnaskólum, alstaðar þar sem hægt var að fá færa kennara
til þess. Og ekki leið á löngu þangað til að hún var þar ein-
ráð orðin, jafnvel lengst upp í afdölum.
Og svo fær Noregur innlendar bókmentir á dönsku ein-
mitt um þessar mundir. Það er nærri því skemtileg kaldhæðni
forlaganna, að einmitt Henrik Wergeland verður þar braut-
ryðjandinn. En af því, er síðar kemur fram má ráða, að slíkt
er fyrir það að eins, að hann hefir þá ekki fengið augun op-
in fyrir því, að til var sjálfstætt norskt alþýðumál, og hefir
heldur ekki hæfileika til að reisa það sem ritmál. Danskan
var hinsvegar ræktað ritmál, sem allir bókhneigðir Norðmenn
skildu og fjölmargir töluðu. En vafalaust hefir Wergeland þá
þegar fundið sárt til þeirra skáldkjara sinna, er hann kvartaði
síðar yfir, að vera af þjóð »með það mál, sem í öll sín lista-
ljóð heldur eins og hund í bandi«. — Með Wergeland brýst
norski þjóðarandinn fyrst fram í bókmentum frjáls og sterkur,
og ef til vill enn óstýrilátari en ella, af því að hann er í mál-
fjötrum dönskunnar. Það er því ekki að undra, þótt hann
lenti fljótt í hlífðarlausum ófriði við þá landa sína, er betur
voru aldir upp í dönskum mentum, þar sem þeir höfðu líka
jafn bráðgáfaðan, listfengan og listnæman foringja og johan
Sebastian Welhaven. Wergeland var óspart brugðið um skort
á »kultur«. Hann var of sterkur og of norskur, til að Se*a
sniðið framkomu sína eftir Kristjaníutísku og form sitt í rit-
verkum og skáldskap eftir danskri tísku. Þótti jafnvel ekki
örgrant um, að málið væri of norskt, of almúgalegt. Víst er
um það, að enginn einn maður hefir eins vakið norska þjóð-
armeðvitund sem Wergeland. Barátta hans gegn ofríki dönsku
menningarinnar varð því ekki árangurslaus. Þjóðin fann a. m-