Eimreiðin - 01.04.1923, Blaðsíða 8

136
NORSK ÞJÓÐERNISBARÁTTA
EIMREIÐW
að ætti norska þjóðin að fá sjálfstætt ritmál, yrði að byggja
það á alþýðumálinu, var þjóðhetjan frá 1814 Wilhelm Kuren
Christie forseti (síðar stiftamtmaður vestan fjalls). Hann var
mikill alþýðuvinur og vann að því árum saman að safna al-
þýðuorðum vestan fjalls í Noregi. Réttritun þeirra hagaði
hann mjög eftir forníslensku (»det Islandske, det er at sige
det gamle Norske Maal«). Þetta orðasafn hefir aldrei verið
prentað, svo að það hefir ekki haft neitt sérstakt gildi fyrir
norska þjóðernisbaráttu beinlínis. En óbeinlínis ruddi það þeim
veginn, er á eftir komu. Christie forseti var svo mikils metinn
maður, að eigi varð hjá því komist, að áhugi hans á norsku
alþýðumáli og trú á norska alþýðu hefði áhrif á aðra, sem
honum stóðu nærri. Og það hafði sitt gildi síðar.
1830 kemur alþýðumálið fyrst fram og krefur réttar síns.
Sú hreyfing verður samferða bændahreyfingunni, sem fyT
hefir verið sagt frá. Þá er pólitíska flugritið fræga, »01a-
boka«, ritað að nokkru leyti á alþýðumáli (samtölin), og ein-
mitt þetta rit mun hafa átt mestan þátt í, hve mjög bændur
fjölmentu til þings 1833. í kosningahríðinni 1832 komu smá-
greinar á norsku alþýðumáli í ýmsum norskum blöðum, eink-
um »Statsborgeren«, en það blað stóð bændunum næst, og
við það var Wergeland mjög riðinn. Þótt þessi ritsmíð Öll
bæru ljóst vitni um þroskaleysi málsins sem ritmáls, var þegar
farið að tala um »nýtt norskt mál«. Sá, er studdi þessa
hreyfingu af mestri festu í upphafi, var ungur og glæsilegur
stjórnmálamaður, Jonas Anton Hjelm. Vildi hann gera borga-
málið norska, sem raunar var að mestu danskt, að ritmáli-
Byrjuðu þá margir á því að taka norsk orð upp í danska
ritmálið. Ef til vill hefir þessi málhreyfing engan gripið með
meiri hrifningu en sjálfan Henrik Wergeland. Hann tók þeg-
ar að yrkja á þessu »nýja máli« og orti jafnvel þjóðvísur a
alþýðlegri mállýsku, Valdrismáli, 1832.
Og svo hefst fyrsta hríð norska málstríðsins. Mentamenn-
irnir — Intelligensen var flokkur þeirra venjulega kallaður
hófu þegar gagnáhlaup. Og þeim manni var þar beitt fyrir,
er færastur var að leggja til þessara mála, Peter Andreas
Munch söguritaranum fræga. Hann ritaði rækilega um þetta
mál í »Vidar« 1832 og beitti öllum lærdómi sínum til að