Eimreiðin - 01.07.1931, Side 114

314
RITSJÁ
eimreiðiN
samkvæm alla söguna út. Hún er heilsteypt hjá höfundinum. Hún er
sama einbeitta, óhlífna og stórbrotna konan þegar hún bryzt yfir Tungu-
fljót og Hvítá í hamslausri þrá eftir að sjá barn sitt, eða þegar hún
neitar föður sínum um það,. með djúpri fyrirlitningu, að taka bónorði
Gísla Hólabiskups Þorlákssonar, eða þegar hún á sjálfri banasænginni
hrópar ógnandi orðum til föður síns, — eins og hún hefur áður verið i
ástum sínum.
Málið á þessu seinna bindi er öllu lakara en á því fyrra og piófarka-
lestur svo slæmur að lýti eru að. Við fljótan yfirlestur kemst maður ekki
hjá að hnjóta um nokkra tugi af villum. Sagan er áður komin út á dönsku,
og ber þessi bók sumstaðar með sér, að frummálið sé danska. Hér skal
ekki dæmt um hve vel höfundi hefur tekist að stæla málfar 17. aldar
manna. Það er sök sér þó að samtöl séu færð til þeirrar aidar máls,
sem þau gerast á, og getur farið vel, en ekki virðist þetta eins nauð-
synlegt í lýsingum. Orðréttar tilvitnanir í skjöl og bréfabækur frá 17. öld
bera því vitni, að höfundurinn héfur kynt sér vel sögulegar heimildir
að viðburðum þeim, sem hann er að lýsa. Er ekki laust við, að hinn
fræðilegi blær frásagnarinnar verði stundum til lýta, þar sem hér er um
skáldsögu að ræða, þó að þetta sýni að vísu mikla vinnu og erfiði, sem
höfundurinn hefur á sig lagt.
En Guðmundur Kamban hefur þrátt fyrir alt samið hér skáldverk,
sem er íslenzkum bókmentum gróði. Hafi menn verið í nokkurum vafa
um þetta eftir útkomu fyrra bindisins af „Skálholti", þá ætti sá vafi að
hverfa við lestur þessa síðara bindis. Því bók hans er fyrst og fremst
skáldverk, — þrátt fyrir fræðimenskuna. Sumir kaflarnir eru þannig rit-
aðir, að lesandinn verður hugfanginn. Sem dæmi má nefna 19. kaflann,
um síðasta fund þeirra Ragnheiðar og sálmaskáldsins Hallgríms Péturs-
sonar.
Það er miðvikudaginn 11. marz 1663. Ragnheiður hefur Iegið sárþjáð
vikum saman og bíður dauðans. Henni hefur verið haldið eins og fanga
heima í Skálholti, síðan hún kom heim frá Bræðratungu eftir barnsburð-
inn. I nálega heilt ár hefur hún hvorki fengið að sjá Daða Halldórsson
eða barnið, sem hún var slitin frá, þegar hún var flutt heim í Skálholt.
Hún hefur að vísu reynt að strjúka austur að Hruna, til þess að fá að
sjá barnið. En henni hefur mistekist tilraunin. Hún hefur verið ofurliði
borin af tveim fílefldum karlmönnum, sem hafa veift henni eftirför, náð
henni á bökkum Hvítár og flutt hana bundna heim í Skálholt aftur. Og
nú eru líkamskraftar hennar þrotnir.
Þennan fyrnefnda miðvikudag er Hallgrímur Pétursson staddur í Skál-
holti og situr á tali við Brynjólf biskup. Ragnheiður fréttir um komu
Hallgríms í Skálholf og sendir þau boð til hans, að hann líti inn til sín-
Hann hafði gefið henni handritið að Passfusálmum sínum, og eftir sfuttan
tíma á úlfararsálmur hans, „Alt eins og blómstrið eina“, að hljóma í fyrsta
sinni við íslenzka jarðarför, við hennar eigin gröf. Nú vill hún fá að
tala við höfund Passíusálmanna, skáld sitt og vin: