Eimreiðin - 01.10.1954, Síða 31

eimreiðin
LEIKRITASKÁLDIÐ E. O’NEILL
263
forskriftum Nietzsches, í þessum heimspekilegu og trúarlegu
leikritum sínum, að gera leiklistina Díonýsiska. Eftir það
tókst hann á hendur að reyna djúpsálarfræðina, að dæmi
Freuds, Adlers og Jungs, í leikritum sínum, og eru hin miklu
leikrit hans Strange Interlude og Mourning becomes Eleetra
bezt dæmi um það, þótt enn sæi þess víða merki, bæði áður
og síðan. Aðferð hans í þessum leikritum er að láta persón-
urnar segja hug sinn í svigum í hugrunastíl (stream of con-
ciousness style), og lengir það bækurnar að minnsta kosti
um helming. Tvö leikrit, Ah Wildarness og Days without End,
virðast minningar frá æskuárum skáldsins, en tvö síðustu
leikrit hans eru samin í efa og örvæntingu um allt og alla,
hræðslu við þetta líf og hræðslu við dauðann. Skáldið veit,
að maður verður að trúa einhverju, þó ekki sé nema á reykinn
úr pípu sinni, en honum gengur verr að framkvæma það.
Það er dálítið gaman að bera O’Neill saman við jafnaldra
hans í íslenzkum bókheimi. Hann var jafngamall Kamban,
en ári eldri en Gunnar Gunnarsson og Þórbergur.
Af þessum mönnum mun Kamban hafa trúað fastast á
vestræna alþjóðamenningu, þótt hann deildi á hana í verkum
sínum frá 1918 til 1927. Á sama tímabili hafði Gunnar tekið
trú á Island, en Þórbergur á sósíalisma og annan heim. En
allir höfðu þeir, nema kannske Kamban, átt tímabil efasemda,
sem þeir urðu að rífa sig upp úr til þess að taka trú á til-
veruna. Eins og þessum mönnum var O’Neill ljóst, að hann
varð að trúa á eitthvað, þó ekki væri á annað en reykinn
úr pípunni sinni. Og hann gerði margar atrennur að reyna
að byggja sér trú, er væri borg á bjargi traust. En tilraunir
hans reyndust því miður æfinlega spilaborgir, er hrundu
þegar á reyndi. Því meir sem á leið ævi hans, því hræddari
virtist hann verða eigi aðeins við lífið, heldur og við dauðann,
og því meir þráði hann frið sálarinnar.
3. Á fyrstu árum O’Neills var hann undir áhrifum síð-
natúralismans; hann var þá sósíalisti og skrifaði um lág-
stéttarfólk, ekki sízt sjómenn, félaga sína, en einkum um
fólk undir römmum álögum erfða eða vana. Þannig var
Emperor Jones (1920) blámaður, sem í öllu hafði samið sig
að siðum hvitra hamingjumanna, en í umhverfi blámanna,