Eimreiðin - 01.01.1966, Side 104

92
eimreiðin
viðhalda íslenzkri menningu og bókmenntum og þar með efla
menntun og sóma hinnar íslenzku þjóðar, hefur kjörið . ..“ o. s. frv.
I ræðu þeirri, sem prófessor Einar Ól. Sveinsson hélt á afmælis-
degi félagsins, 30. marz sl., rakti hann tildrögin að stofnun þess
og gat helztu verkefna Bókmenntafélagsins.
Forsaga félagsstofnunarinnar er í stuttu máli sti, að haustið 1813
kom danski málfræðingurinn Rasmus Rask til Islands og dvaldist
hér á landi í tvö ár við íslenzkunám. Meðal áhugamála hans hér
var að koma á fót félagi, sem léti sig varða bókmenntir, „tungumáli
voru og fróðleik til viðhalds og eflingar", eins og Árni biskup Helga-
son í Görðum komst að orði í boðsbréfi, en hann var einn helzti
eggjunarmaður Rasks í þessu máli.
Þegar Rasmus Rask fór af landi brott héðan haustið 1815, hafði
þeirn Árna tekizt að vekja svo mikinn áhuga fyrir félagsmálinu, að
sýnt þótti, að af félagsstofnuninni yrði. Rask hófst nú handa í
Kaupmannahöfn og 30. marz 1816 komu 33 menn saman í Sívala-
turni og var þar samþykkt að stofna félagsdeild í Kaupmannahöfn.
Stjórn var kosin fyrir félagið og skipuðu hana: Rasmus Rask for-
seti, Finnur Magnússon prófessor ritari og Grímur Jónsson, síðar
amtmaður. féhirðir.
Þegar tíðindin um félagsstofnunina spurðust til Reykjavíkur,
hófust þar handa Árni Helgason og fleiri áhugamenn, og hinn 1.
ágúst sama ár var Reykjavíkurdeildin stofnuð og í stjórn hennar
kjörnir: Árni Helgason forseti, Sigurður landfógeti Thorgrímsen
féhirðir og Halldór Thorgrímsen sýslumaður skrifari. Hinn 15.
ágúst mynduðu svo félagsdeildirnar eina heild, sem síðan hefur
verið nefnd Hið íslenzka bókmenntafélag.
Oft hefur starf félagsins verið með miklum blóma, enda jafnan
valizt til forystu í því liinir merkustu menn. Meðal þeirra, sem
gegnt hafa forsetastarfi í félaginu var Jón Sigurðsson, sem manna
mest vann að eflingu þess og útgáfustarfsemi. Hann varð forseti
Hafnardeildarinnar árið 1851 og gegndi því starfi til dauðadags,
en í Reykjavíkurdeildinni mun lengst hafa gegnt því starfi Árni
Helgason, eða frá stofnun deildarinnar allt til 1848. Fjölmargir
fleiri nafnkenndir menn hafa unnið Bókmenntafélaginu mikið gagn
og lagt fram óeigingjarnt starf í þágu þess. Meðal þeirra má nefna
Björn M. Ólsen prófessor, sem tvívegis var forseti félagsins, m. a.
árið 1912, þegar ákveðið var að sameina báðar deildirnar, sem
framvegis skyldu hafa aðsetur í Reykjavík.