Tímarit lögfræðinga - 01.12.1975, Blaðsíða 32

skýrt hugtakið „stjórnvaldsbeiting“, „myndighetsutövning“, svo, að
það nái til þess, er stjórnvald tekur í krafti heimildar í lögum eða
reg-lugerðum einhliða ákvörðun, sem telst endanleg af þess hálfu.
Af því leiðir, að hvorki samningsgerð né ráðgefandi umsögn stjórn-
valds rúmast innan hugtaksins.
Hin sérstöku ákvæði FL ná fyrst og fremst til einstaklegra stjórn-
valdsákvarðana, þ.e. stjórnarathafna. Aftur á móti taka þau einungis til
almennra stjórnvaldsákvarðana, þ.e. reglugerða og annarra stjórnvalds-
fyrirmæla, eftir að þær hafa verið kærðar, sbr. 3. gr. 2. mgr. FL.
Ástæðan er sú, að yfirleitt er ekki um að ræða eiginlega málsaðila,
þegar slíkar ákvarðanir eru teknar, heldur koma þeir fyrst til á kæru-
stigi.
2.2. Almenn ákvæði.
2.2.1. í 4. og 5. gr. FL er að finna ákvæði um vanhæfi stjórnvalda til
meðferðar einstakra mála.
Stjórnvald er í fyrsta lagi vanhæft, sé það sjálft við mál riðið, annað-
hvort aðili þess eða fært um að kæra ákvörðun í því, eða eigi það að
öðru leyti verulegra hagsmuna að gæta. Stjórnvald verður og að víkja
sæti, ef því náskyldir eða nátengdir menn eiga á sama hátt hlut að
máli, sbr. 4. gr. 1. tl. 1 öðru lagi telst stjórnvald vanhæft, sé það í for-
svari fyrir þann, er á hlut að máli, sbr. 4. 'gr. 2. tl. Þetta á jafnt við
lögráðamenn einstaklinga og forráðamenn félaga og fyrirtækja, t. d.
stjórnarformenn eða framkvæmdastjóra. I þriðja lagi er æðra stjórn-
valdi skylt að víkja sæti, hafi það tekið ákvörðun — eða átt þátt í
ákvörðunartöku — í sama máli á lægra stjórnstigi, sbr. 4. gr. 3. tl.
í fjórða lagi leiðir það til vanhæfis stjórnvalds að tala máli aðila eða
aðstoða hann á annan hátt gegn gjaldi, sbr. 4. gr. 4. tl. Stjórnvöld geta
því leiðbeint aðilum án þess að verða síðar að víkja sæti í viðkomandi
máli, ef það er gert endurgjaldslaust. 1 fimmta og síðasta lagi telst
stjórnvald vanhæft, sé sérstakt tilefni til að óttast, að það fái ekki litið
hlutdrægnislaust á málavöxtu, sbr. 4. gr. 5. tl. Ákvæði þetta er al-
mennt orðað, enda má heimfæra undir það hinar ólíkustu vanhæfis-
ástæður, m. a. þær, að stjórnvald sé of háð aðila, t. d. starfsmaður eða
skuldunautur, náin vinátta eða svarinn fjandskapur ríki þeirra á milli
o. s. frv.
1 4. gr. 2. mgr. er sérstaklega tekið fram, að stjórnvald víki ekki
sæti í máli, sé þess augljóslega ekki þörf. Það væri líka óþarfa form-
festa að skylda stjórnvöld jafnan til að láta af meðferð mála, þegar
170