Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 6

1 Hæstarétti eru forseti og' 23 meðdómendur, jústisráð. Tveir úr
hópi meðdómenda eru við sérstakt starf, svokallaða lagakönnun, sem
ekki er tengd hinni eiginlegu starfsemi Hæstaréttar heldur lagasetn-
ingunni. Til þessa starfs eru dómendur nefndir til tveggja ára hverju
sinni. Forseti Hæstaréttar tekur þátt í dómsstörfunum. Hann er skip-
aður af forseta lýðveldisins án þess að nokkur formleg tillaga sé gerð.
Meðdómendur eru aftur á móti skipaðir af ríkisforsetanum með sama
hætti og forsetar hofréttanna án formlegrar tillögu en að fenginni um-
sög;n Hæstaréttar. Forsetinn er ekki bundinn af umsögninni en hefur
frjálsar hendur. 1 hermálum er rétturinn skipaður tveimur herdóm-
urum auk 5 hæstaréttardómara, Herdómararnir eru hershöfðingjar
skipaðir til 2 ára í senn. „Framsögumenn“ starfa að málum í Hæsta-
rétti.
Málflutningur er að mestu munnlegur í undirrétti, en að jafnaði
skriflegur í hofrétti og Hæstarétti. 1 raun er þó verulegur hluti mála-
rekstursins í héraði í því fólginn, að skipst er á greinargerðum og að
fram fara vitnaleiðslur og að fram eru lögð önnur sönnunargögn. Það
er oft gagnrýnt, að undirbúningur mála í héraði sé of lítill og að hann
sé ómarkviss. Ef mál eru viðamikil, er algengt, að frestur sé veittur
hvað eftir annað, og er á engan hátt tryggt, að sami dómari fjalli um
mál í öll skipti, þegar þingað er í því.
Eins og fyrr segir er málsmeðferðin að jafnaði skrifleg í hofrétti,
þegar hann er áfrýjunardómstóll, eins og venjulega er. Dómstóllinn
getur þó mælt fyrir um munnlega málsmeðferð, og nú er skylt að hafa
þá meðferð í sumum málum. Um hana eru ekki settar reglur í ein-
stökum atriðum. Það dregur úr gildi heimildarinnar, að málafjöldinn
er mikill, og staðreynd er, að venjulega — en þó ekki alltaf — tekur
munnleg málsmeðferð lengri tíma en skrifleg.
1 Hæstarétti hefur eiginleg munnleg málsmeðferð ekki tíðkast til
þessa. Vík eg að því hér á eftir.
Næstum öll mál eru fyrst lögð fyrir undrrétt. Málskot til hofréttar
eru ekki takmörkunum háð, en svo er nú um málskot til Hæstaréttar.
Þegar dómstóllinn var settur á laggirnar 1918, var jafnan heimilt að
skjóta til hans málum úr hofrétti, en smám saman hefur málskots-
rétturinn verið takmarkaður. Nokkur mál fara fyrir hofrétt sem
fyrsta dómsstig, svo sem mál vegna brota í opinberu starfi, einkum
ef hátt settir embættismenn eiga í hlut, og landráðamál. Málsmeð-
fei'ðin er þá munnleg og málskot til Hæstaréttar jafnan heimilt. Jafn-
vel Hæstiréttur getur stundum verið fyrsta dómsstig. Er það, ef dóm-
ari í hofrétti sætir ákæru eða ef fyrir kæmi, að forseti lýðveldisins
56