Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 10

um ákvörðunum, þegar þannig er, og ber að forðast þær svo sem unnt
er.
4) Eg mun nú lýsa hinum nýju lögum um Hæstarétt. Til styttingar
tala eg um áfrýjunarleyfisbreytinguna. Nefna má, að hún er að miklu
leyti í samræmi við þær reglur, sem tóku gildi í Svíþjóð 1971.
Aðalatriði nýju reglnanna er, að ákvörðun hofréttar verður ekki
skotið til Hæstaréttar nema hann leyfi. Þetta gildir þó aðeins, ef hof-
rétturinn hefur dæmt sem áfrýjunardómstóll, en það gerir hann í
meira en 99% mála. Áfrýj unarleyfi veitir Hæstiréttur ekki nema
fullnægt sé vissum skilyrðum, og eru þau talin upp í lögunum. Hvergi
segir, að Hæstarétti sé skylt að veita áfrýjunarleyfi. Beiðnir um leyfi
koma til meðferðar í deildum í Hæstarétti, sem í sitja 3 dómendur, en
slík skipan deildar er undantekning frá aðalreglunni. Ef leyfi er veitt,
sætir málið síðar venjulegri meðferð í deild 5 dómenda. Meðferð beiðna
um áfrýjunarleyfi er að öllu leyti skrifleg. Leyfisbeiðandi skal afhenda
umsókn sína innan 60 daga frá uppsögu hofréttardóms. Greina skal rök
fyrir því, að leyfi megi veita. Hæstiréttur leitast við að taka umsókn-
irnar til meðferðar tafarlaust og helst innan 1—2 mánaða eftir að
þær berast. Sú reynsla, sem fengist hefur á stuttum tíma af hinu
nýja kerfi, sýnir, að umsóknum um áfrýjunarleyfi hefur fækkað veru-
lega. Hundraðshluti þeirra hofréttarmála, sem aðilar vilja skjóta til
Hæstaréttar, sýnist hafa lækkað um næstum þriðjung. Um umsókn-
irnar er ekki fjallað eftir almennum reglum, því að það eitt er til skoð-
unar, hvort næg rök hafi verið færð fram — eða hafi með öðru móti
komið fram — til þess að leyfi verði veitt til áfrýjunar. Venjulega
er nægilegt, að dómendur í Hæstarétti kynni sér dóma lægri dómstóla
og umsóknirnar til Hæstaréttar og þau viðbótarskjöl, sem umsækjandi
kann að léggja fram. Til þessa hefur áfrýjunarleyfi verið veitt í inn-
an við 10% mála; oftar í einka- en refsimálum. Er þetta í samræmi
við það, sem er í Svíþjóð. Til þessa hefur um 700 umsóknum verið
hafnað.
Aðalástæðan til þess, að áfrýjunarleyfi er veitt, er sú, að ákvörð-
unin í málinu geti haft fordæmisgildi. í skýringum ríkisstjórnarinnar
með frumvarpinu um áfrýjunarleyfiskerfið sagði réttilega, að aðal-
hlutverk Hæstaréttar væri að leiða réttarþróunina með ákvörðunum
í dæmimálum, svonefndum fordæmum. Nákvæm skýrgreining fordæm-
ishugtaksins liggur ekki fyrir. Ef ákvörðunum Hæstaréttar fylgja
ítarlégar forsendur, geta þær flestar á einhvern hátt haft þýðingu fyrir
lagaframkvæmd og réttarþróun og þannig verið fordæmi. Eftir hinum
nýju lögum fellur það þó í hlut Hæstaréttar að segja til um, hvenær
60