Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 22

arreglurnar um skaðabætur utan samninga ná til margra ólíkra þátta
mannlegra samskipta. Sama bótareglan getur átt við um gjörólík til-
vik t.d. vinnuslys, líkamsárás, umhverfisspjöll eða ærumeiðingar. Að-
ilar skaðabótamála geta verið einstaklingar, félö'g, ríki og aðrir opin-
berir aðilar og stofnanir þeirra. Ólík sjónarmið eiga t.d. við um skaða-
bótakröfu á hendur barni og kröfu gegn ríkissjóði. Óravegur sýnist
vera milli bótakröfu vegna bifreiðarslyss og kröfu vegna ólögmætrar
handtöku, en slík tjónsatvik geta þó verið sambærileg á einhvern hátt.
Skaðabótagrundvöllurinn er mjög mismunandi, svo og eðli bóta-
krafna. Sumar reglur, sem venjulega eru flokkaðar sem bótareglur
utan samninga, mótast mjög af því, að einhvers konar samningssam-
band er milli tjónþola og þess aðila, sem krafinn er bóta. Sem dæmi
má taka reglur um tjón, er neytandi verður fyrir sökum skaðlegra
eiginleika söluvarnings.
Skaðabótarétturinn nær til bóta fyrir margar ólíkar tegundir tjóns.
Flest dómsmál um bætur utan samninga varða bætur fyrir tjón, sem
rekja má til líkamsmeiðsla eða skemmda á munum, en önnur sjón-
armið koma til greina um líkamsspjöll en eigna. Skaðabótarétturinn
lætur sig einnig skipta fjárhagslegt tjón, sem ekki stendur í neinu
sambandi við beint tjón á mönnum eða munum, t.d. atvinnutjón fyrir-
tækis, er verður fyrir ólögmætum viðskiptahömlum, og tjón vegna
ólögmætrar frelsissviptingar. Gegn ýmsu tjóni er auðvelt að koma
við vátryggingum, en öðru ekki.
Af þessu má sjá, að heppilegra er að fjalla sérstaklega um endur-
bætur á einstökum þáttum bótaréttarins en að reyna að finna alls-
herjarlausn á öllum vandamálum núgildandi réttarreglna um skaða-
bætur.
Hér á eftir verður fjallað um tengsl skaðabótaréttar og annarra
bótaúrræða, einkum venjulegra vátrygginga, þar sem lögmál fjár-
málaviðskipta ráða, en einnig almannatrygginga. Þá verður lýst laga-
ákvæðum, er nema úr gildi eldri skaðabótareglur eða draga úr hag-
nýtu gildi skaðabótaréttar, svo og tillögum í þá átt (2. og 3. kafli).
Síðan verður rætt um, hvernig æskilegt sé að skipa reglum um bætur
fyrir slys á mönnum, að því er tekur til bótahlutverks slíkra réglna
og framtíðarhorfur í því efni hér á landi (4.-6. kafli). Varnaðarhlut-
verk bótareglna verður hins vegar að mestu látið liggja á milli hluta.
Yfirleitt verður ekki vikið að bótareglum vegna skemmda á munum.
Reglur um bætur fyrir hreint fjártjón, þ.e. tjón, sem eigi er tengt
beinum líkams- eða eignaspjöllum, verða ekki teknar til meðferðar.
72