Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 21

til þess, að mjög mikill hluti allra skaðabóta eru ekki greiddar af þeim,
er tjóni valda, heldur ábyrgðartryggirigu þeirra, sem bótaskyldir eru.
Þegar meta skal gildi skaðabótaréttarins, skapast jafnan erfiðleik-
ar vegna hinna gerólíku sjónarmiða um hlutverk hans. Annars vegar
er litið á skaðabætur sem viðurlög við hegðun, sem leitt hefur til tjóns,
og hins vegar er litið á skaðabætur sem bótaúrræði. Menn vilja nota
skaðabótakerfið til þess að veita bætur, en einnig sem viðurlög við
hégðun, sem þjóðfélagið telur óæskilega. Þetta tvennt samrýmist illa.
Sama verður uppi á teningnum, þegar litið er á tryggingakerfi. Það
væri bersýnilega mjög erfitt að láta t.d. almannatryggingu annast
það hlutverk að veita bætur og samtímis að beita henni sem viðurlög-
um gegn þeim, er valda tjóni.
Gágnrýnendur hins hefðbundna skaðabótaréttar hafa lagt ríka
áherslu á, að núgildandi reglur séu misheppnaðar, vegna þess að með
þeim sé reynt að ná tvenns konar tilgangi.0 Ef menn eru sammála
um, að ekki sé bæði unnt að ná æskilegum varnaðarárangri með því
að beita skaðabótum sem viðurlögum og að veita tjónþolum hæfilegar
bætur, verður að taka ákvörðun um, hvort markið eigi að hafa for-
gang. Þeir, sem vilja koma á vátryggingakerfi í stað skaðabótaréttar-
kerfis, taka bótahlutverkið fram yfir. Jafnframt leggja þeir áherslu
á, að ekki sé eftirsjón að varnaðaráhrifum skaðabótaréttar, vegna
þess að til séu margar aðrar leiðir til að vinna gegn tjóni en að láta
þau varða skaðabótaskyldu. Þar við bætist, að flestar þeirra séu heppi-
legri til varnaðar en skaðabótareglurnar.
Fyrrgreindir vankantar á skaðabótareglunum, bæði að því er snert-
ir bótahlutverk og varnaðarhlutverk, eru meira og minna augljósir
þeim, sem fást við skaðabótamál innan réttar og utan. Úrbóta er þörf.
Flestir munu vera sammála um, að tryggingar í einhverri mynd séu
það úrræði, sem koma skal, til að leysa þörfina fyrir bætur. En menn
greinir á um leiðir. Þeir, sem lengst vilja ganga, álíta, að úr ágöllum
skaðabótaréttar varðandi bótaþörfina verði ekki bætt með öðru en
grundvallarbreytingu á bótakerfinu, þannig að skaðabótaréttur verði
lagður niður, en í stað hans verði komið á tryggingakerfi, er sjái
tjónþolanum fyrir bótum, án tillits til þess, hvort tjón verður rakið
til mannlegra mistaka eða annarra atriða, sem nú eru skilyrði fyrir
því, að skaðabótakrafa stofnist, sbr. 3.1. og 3.2. hér á eftir.
Hér hefur verið talað um skaðabótaréttinn sem eina heild. En ís-
lenskur skaðabótaréttur er langt frá því að vera samstæð heild. Rétt-
6 Hellner (1972), bls. 331-2.
71