Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 13

Um þessar mundir er verið að móta endanlega einstök atriði varð-
andi áfrýjunarleyfi í Hæstarétti. Lagabreytingar virðast óþarfar. Hitt
er víst, að þessu nýja kerfi verður síðar breytt og reglurnar um það
gerðar ítarlegri. Þeirri hugmynd hefur m.a. nýlega verið varpað fram,
að héraðsdómi megi skjóta beint til Hæstaréttar, þegar sérstaklega
standi á, málið hafi fordæmisgildi eða aðilar semji um það sín á milli.
Þessi hugmynd hefur fengið verulegan stuðning, og er hugsanlegt, að
stjórnvöld, sem lagasetningu undirbúa, taki hana upp.
Eg hef fjallað um Hæstarétt í löngu máli, enda um þýðingarmikið
efni að ræða. Hæstiréttur hefur stóru hlutverki að gegna í dómstóla-
kerfinu, og að auki er lagabreytingin um áfrýjunarleyfin veigamesta
réttarbótin í dómstólakerfi okkar eftir stofnun Hæstaréttar 1918.
5) Viðamestu breytingarnar, sem nú eru í undirbúningi á dóms-
kerfinu í Finnlandi, varða fyrsta dómsstigið. Vinnuhópur í dómsmála-
ráðuneytinu lagði í júní 1980 fram frumvarp að svonefndum skipu-
lagslögum fyrir undirréttina. Með lögum þessum skyldi ekki stefnt
að því að setja eiginlegar réttarreglur heldur aðeins móta meginregl-
ur, sem stjórnvöld, er lagasetningu undirbúa, ættu að fara eftir, þeg-
ar lagaákvæði væru endanlega samin. Er þetta fremur óvenjuleg tækni
við lagasmíð. Frumvarpið er nú til umsagnar, og hefur umsagnar
verið beiðst frá ýmsum aðilum, þ.á m. hofréttunum. Til Hæstaréttar
var ekki leitað á þessu stigi, en eftir venju verður beðið um álit hans,
ef ríkisstjórnin ákveður að umsögnum fengnum að leggja málið fyrir
ríkisdaginn. Eg mun segja frá frumvarpinu með fáum orðum og ræða
það. Vil eg fyrst benda á, að frumvarpið fjallar um skipan héraðs-
dómstólanna og val dómara og um málsmeðferðina. Margir vildu fá
málsmeðferðarreglunum breytt sér á parti, svo að sú breyting gæti
fljótlega tekið gildi. Nú hefur þessi réttarbót verið tengd því, hvernig
undirréttirnir skuli skipaðir og dómarar tilnefndir, en þessi atriði hafa
vakið athygli og jafnframt áhuga á hinum pólitíska vettvangi. Má
búast við, að breytinga þurfi lengi að bíða. Frá vinnuhópnum sjálfum
hefur heyrst, að umbóta sé vart að vænta fyrr en í lok níunda ára-
tugsins.
Um skipan undirréttanna var þess fyrr getið, að í Finnlandi er hún
nú með tvennum hætti, önnur í strjálbýli en í bæjum. Lagt er til,
að samræmi verði komið á, svo að allir undirréttir séu eins skipaðir.
Þessi tillaga nýtur almenns fylgis, a.m.k. í hópi lögfræðinga, og er
þarflaust að ræða rök fyrir því.
Hins vegar greinir menn meira á um skipan dómstólanna. Tillaga
vinnuhópsins í dómsmálaráðuneytinu er, að venjulega skuli sitja í undir-
63