Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Síða 45

Mjög er umdeilt að hve miklu leyti fjárhagslegar tjónavarnir komi
að gagni, en telja verður, að þeim megi ekki gleyma, þegar ákvörðun
er tekin um, hvernig gera skuli bótakerfi framtíðarinnar úr garði.
5. AÐ HVAÐA MARKI BER AÐ KEPPA VIÐ ENDURSKOÐUN
Á LAGAREGLUM UM TJÓNBÆTUR?
Hér á undan hefur fremur verið rætt um leiðir en markmið. Marg-
ar skoðanir hafa verið uppi um hvert sé markmið skaðabótaréttar,
og skal ekki gerð grein fyrir þeim hér. Aðeins skal nefnt, að í frum-
varpi til skaðabótalaganna sænsku frá 1972 segir, að markmið endur-
skoðunar skaðabótaréttarins sé: ,,Að setja reglur um, hvernig jafna
skuli niður á þegnana fjárhagslegum afleiðingum tjónsatburða. Régl-
ur, er fullnægja þeim kröfum, sem eru almennt gerðar um félagslegt
réttlæti og öryggi og sem jafnframt hafa í för með sér hagkvæmustu
nýtingu þeirra fjármuna, er þjóðfélagið og einstaklingar hafa yfir að
ráða. Við endurskoðunina verður einnig að hafa að leiðarljósi, að
skaðabótakerfið verði þannig úr garði gert, að það ýti undir viðleitni
til að koma í veg fyrir tjón og fækka atvikum, sem tjón hlýst af, þ.e.
að skaðabætur hafi vamaðaráhrif".63 Þessi orð frumvarpsins geta
ekki aðeins átt við um skaðabótareglur í hefðbundinni merkingu, held-
ur einnig um reglur annarra bótakerfa. Þykir rétt að fara um það ör-
fáum orðum. Ummælin stefna að fleiri en einu markmiði. Auk þess
greina þau ekki fullkomlega skýrt á milli markmiðs og leiða að mark-
miði. Áður hefur verið minnst á erfiðleika á að sama bótakerfi geti
fullnægt bæði varnaðarhlutverki og bótahlutverki. Að varnaðaráhrif-
unum frátöldum er hér stefnt að því að greiðsla tjónbóta fullnægi fé-
lagslegu réttlæti og öryggi og þjóðhagslegri hagkvæmni. Það er eigi
hlutverk lögfræðinnar að skilgreina hugtökin félagslegt réttlæti og
öryggi, en ætla verður, að í þeim felist m.a., að tjónþolum verði
tryggður sem fullkomnastur réttur til bóta, enda liggi ekki fyrir sér-
stakar ástæður, er mæli gegn slíkum rétti. En eru ný bótakerfi líkleg
til að fullnægja óskinni um félagslegt réttlæti og öryggi, jafnframt
því að þjóðhagslegrar hagkvæmni sé gætt? Þau bótakerfi, sem hugs-
anlega geta komið í stað skaðabótaréttar, veita almennt ekki fullar
bætur. Á hinn bóginn veita þau miklu fleiri tjónþolum úrlausn en
skaðabótareglurnar gera, þannig að hætta er á, að heildarkostnaður
af tjónum verði meiri en nú, ef til róttækra breytinga kemur. Hér
63 Kungl. Maj:ts proposition nr. 5 ár 1972 (skammst. Prop. 1972:5), bls. 83.
95