Tímarit lögfræðinga - 01.09.1981, Blaðsíða 12

Þegar áfrýjunarleyfi er veitt, er málsmeðferðin að mestu í sam-
ræmi við eldri reglur og þess vegna skrifleg. Þó hefur verið gerð sú
veigamikla breyting, að munnlegur flutningur er heimill. Hæstirétt-
ur ákveður sjálfur, hvenær og í hvaða mæli mál skuli munnlega flutt.
1 sjálfu sér er ekkert því til fyrirstöðu, að einnig sé fjallað um sönn-
unaratriði, þó að hlíta verði þeirri reglu, að ný sönnunargögn verði
yfirleitt ekki lögð fram í æðra dómi. Til þessa höfum við aðeins dæmt
í fáum málum, sem komið hafa til Hæstaréttar samkvæmt áfrýjunar-
leyfi. Hefur í þeim ekki þótt þörf á að mál væri flutt munnlega.
Af framansögðu má ráða, að Hæstiréttur starfar nú að mestu leyti
í því skyni að móta fordæmisreglur. Þessi þróun hefur einnig orðið
í mörgum öðrum löndum. Slíkir dómstólar standa oft andspænis þeim
vanda, hvenær og hvernig víkja megi frá fyrri dómvenju. Bretar munu
hér tala um „the doctrine of stare decisis“. í Finnlandi hafa engar
lagareglur verið settar um þetta atriði, hvorki efnis- né réttarfarsregl-
ur. Dómstólarnir taka sjálfir ákvörðun um, hvenær mál er þess eðlis,
að þeir geti vikið frá fyrra fordæmi, og Hæstiréttur getur fyrir sitt
leyti mælt fyrir um þetta í starfsreglum sínum.
Nú gildir sú regla um málsmeðferðina í Hæstarétti, þegar svo stend-
ur á sem greint var, að frá fyrri réttarvenju verður ekki vikið nema
forseta réttarins hafi verið sagt frá málinu. Forsetinn ákveður, hvort
deildin skuli fella dóm eða málinu skuli vísað til meðferðar in pleno, þ.e.
til fullskipaðs Hæstaréttar. Þannig er venjulega að farið, ef um er að
ræða augljóst frávik frá dómvenju og telja má, að atriðið hafi veru-
lega þýðingu fyrir dómstóla og almenning. Ef það skiptir ekki miklu,
heldur málið venjulega áfram í deild. Það hefur nokkra þýðingu, hvort
dómarar í henni eru sammála eða ekki. Sé um að tefla gamalt fordæmi,
sem ekki hefur haft mikla lagalega þýðingu, hvorki við dómstóla né
í réttarframkvæmd að öðru leyti og það hefur ekki verið talið miklu
skipta í fræðiritum, getur meðferðin venjulega haldið áfram. Þegar
þessi háttur er hafður á, veldur það erfiðleikum, sem vaxa þegar dóm-
endum fjölgar, að í fullskipuðum dómi sitja margir dómarar og máls-
meðferðin þar tekur langan tíma, ef allir dómendur vilja fá umhugs-
unarfrest og lesa málsskjölin. Þess vegna tók Hæstiréttur fyrr á þessu
ári þá ákvörðun, að tekið skyldi upp nýtt fyrirkomulag, sem kalla má
millistig milli meðferðar í deild og in pleno. Er það meðferð í svo-
kallaðri stækkaðri deild, sem skipuð er eftir sérstökum ákvæðum í
starfsreglum réttarins. Sitja í henni 10 eða 11 dómendur í stað 29 eða
30, sem eru í fullskipuðum dómi. Þessi breyting virðist hafa borið
góðan árangur.
62