Tímarit lögfræðinga - 01.11.1983, Page 40

stunda starfsemi, sem opinbert leyfi, löggildingu, skipun eða próf þarf
til að gegna. I báðum tilvikum má í dómi svipta dómfellda heimild til
að rækja starfann. Skilyrði réttindasviptingar eru þó nokkuð mismun-
andi. Um opinberu starfsmennina er það forsenda, að dómfelldi telj-
ist ekki framar „verður eða hæfur“ til þess að gegna starfanum. Meg-
inviðmiðunin um hinn flokkinn er sú, að svipta má heimildinni, ef
brotið gefur til kynna, „að verulég hætta sé á því, að sakborningur
muni fremja brot í stöðu sinni eða starfsemi", en þó má svipta hann
réttindum, þegar brot er stórfellt, „ef hann telst ekki framar verður
til að rækja starfann eða njóta réttindanna“.
Ljóst er, að það er veigamikill þáttur í viðleitninni til að laga og
laða sakborning að þjóðfélaginu, þ. e. við endurhæfingu hans, að refsi-
dómurinn baki honum sem minnstan tálma um störf og stöðu í þjóð-
félaginu eftir að dóminum er fullnægt eða hann er niður fallinn með
öðrum hætti. Flekkun mannorðs og þau víðtæku réttindaáhrif, sem
við þá viðmiðun var tengd, voru þeirri viðleitni næsta öndverð. Rétt-
látara er að liyggja að því, hver efnistengsl séu milli brots og hverra
einstakra þeirra réttinda, sem háð eru löggildingu, leyfi o. fl„ þ. e.
að haga viðmiðun svo, að meta eigi, hvort brotið gefi til kynna hættu
á því, ef að líkum lætur, að sakborningur fremji brot í stöðu sinni
eða starfsemi. Þetta er að vísu vandasamt mat í einstöku tilviki, en
stundum getur þetta verið næsta skýrt. Þótt stýrimanni hafi orðið
á að gefa út innstæðulausan tékka og fá gegn afhendingu hans varn-
ing, gefur það naumast til kynna verulega hættu á, að hann muni
fremja brot í stöðu sinni. Hér hefði mannorð mannsins væntanlega
flekkast eftir þeim lögum, sem í gildi voru fyrir gildistöku laga 31/
1961, með þeim afleiðingum, að hann hefði misst réttindi sín. Þetta
var „dura lex, sed lex“, og lög 31/1961 voru mikilvæg réttarbót á
sínum tíma, og þá ekki síður þau lög, sem hegningarlaganefnd samdi
frumvarp að, í tengslum við þessa breytingu, sbr. lög 27/1961 (tann-
lækningar), 32/ s. á. (dómtúlkar og skjalaþýðendur), 33/ s. á. (leið-
saga skipa), 39/ s. á. (sóknarnefndir og héraðsnefndir), 42/ s. á. (lög-
giltir endurskoðendur), 44/ s. á. (réttindi og skyldur starfsmanna rík-
isins), 46/ s. á. (löggiltir niðurjöfnunarmenn sjótjóns) auk ákvæða
um kosningarrétt og kjörgengi til alþingis og við sveitarstjórnarkosn-
ingar, svo sem fyrr segir. Sú stefna var mörkuð, að í lögum um ein-
stök atvinnuréttindi yrði svo fyrir mælt, að heimilt væri að svipta
menn réttindum, ef 2. mgr. 68. gr. hgl. ætti við um hagi þeirra, og
með því hefir efnissvið óflekkaðs mannorðs í reynd verið þrengt.
Hefir þessi stefna oft verið virt í síðari löggjöf, sbr. t. d. lög 35/