Tímarit lögfræðinga - 01.12.1987, Side 28

(hér á eftir nefnt frumvarpið 1973). Verður að skilja það svo að sú
greinargerð sé í heild hluti af greinargerð með frumvarpinu að lögun-
um, eftir því sem við getur átt. Eru raunar víða teknar upp orðrétt-
ar athugasemdir úr þeirri greinargerð að því er einstakar greinar lag-
anna varðar.
Verður nú vikið að einstökum efnisatriðum laganna og byrjað á rétt-
arstöðu umboðsmanns. Tilgangurinn er fyrst og fremst að kynna þessa
nýju löggjöf. Rétt er að geta þess að ætlunin var að samhliða tækju
gildi almenn stjórnsýslulög. Frumvarp þess efnis náði þó ekki fram að
ganga.
1. Kosning (1. og 3. mgr. 1. gr.)
„Kjör umboðsmanns Alþingis fer fram í sameinuðu þingi. Kosningin gildir til fjögurra
ára“. — „Við tímabundin forföll umboðsmanns getur Alþingi kosið staðgengil til að
gegna embættinu meðan forföll vara.“
Umboðsmaður skal kjörinn af sameinuðu þingi til fjögurra ára. Er
það í samræmi við 1. gr. frumvarpsins 1973 að öðru leyti en því að þar
var gert ráð fyrir að kjörtímabil umboðsmanns hæfist ætíð 1. janúar
eftir kjör. 1 lögunum er hins vegar í ákvæði til bráðabirgða einungis
kveðið á um upphaf kjörtímabils fyrsta umboðsmanns, þ.e. 1. janúar
1988. Samkvæmt þessu er ljóst að kjörtímabil umboðsmanns er ekki
bundið við kjörtímabil Alþingis svo sem gert var ráð fyrir í frumvarp-
inu að lögunum en þar hljóðaði ákvæðið svo: ,,Að loknum hverjum
kosningum til Alþingis kýs sameinað þing umboðsmann Alþingis." I
athugasemdum við þessa grein frumvarpsins kemur fram að ætlunin
var að hafa hér sama fyrirkomulag og í Danmörku. Er tekið fram að
ætla megi „að það sé til þess fallið að auðvelda umboðsmanni störfin
ef hann sækir umboð sitt beint til meirihluta þess þings sem situr
hverju sinni“. Þessi ummæli endurspegla gamalt álitaefni sem m.a.
kom til umræðu á þingi 1963. Þá lýsti Kristján Thorlacius þeirri skoð-
un sinni að fara þyrfti aðrar leiðir við kjör lögsögumanns en þær sem
giltu á Norðurlöndum, þ.e. að einfaldur meirihluti þings kysi hann. Var
sú skoðun ekki rökstudd en annar þingmaður, Einar Olgeirsson, tók
dýpra í árinni og sagði óhugsandi að kjósa slíkan mann einungis af
meirihluta Alþingis því að það væri í mótsetningu við tilgang embætt-
isins. Nær lægi að kjósa hann í hvert skipti af minnihluta Alþingis ef
menn vildu á annað borð innleiða slíka kosningu (AT 1987 D: 795 og
798). En hvað sem um það er má sjálfsagt um hitt deila hvort það sé
endilega til þess fallið að auðvelda umboðsmanni störfin að hann sé
kjörinn af Alþingi sem situr hverju sinni. I fyrsta lagi gæti slíkt fyrir-
250