Tímarit lögfræðinga - 01.12.1987, Side 50

fremur getur hann látið saksóknara ríkisins vita um málið, sbr. b-lið
2. mgr. 10. gr. frv.“ Það sem fyrst og fremst vekur athygli hér er það
að umboðsmaður getur látið „þar við sitja“ þegar um stórafbrot — eða
mistök er að ræða. Þetta ákvæði er ekki aðeins til þess fallið að skapa
tortryggni heldur er og sú erfiða skylda lögð á umboðsmann að meta
hvora leiðina hann velur. Gæti það aftur haft í för með sér togstreitu
gagnvart Alþingi og nefndum stjórnvaldshöfum.
XI. LOKAORÐ
Réttaröryggi borgaranna er ekki síst fólgið í því að geta staðreynt
lögmæti og réttmæti stjórnsýsluathafna hjá öðrum en þeim sem að
þeim stóðu. Þetta reynir réttarskipanin að tryggja með ýmsum hætti
og skiptir þar mestu máli heimild til stjórnsýslukæru og málsskots til
dómstóla þótt fleira komi til (sjá t.d. TL 1987 99-100).
Séu heimildir umboðsmanns skv. umboðsmannslögunum bornar sam-
an við þessi réttarúrræði gætu þær sýnst heldur rýrar. Þannig getur
umboðsmaður hvorki breytt né fellt niður stjórnsýsluákvörðun þótt
hann telji hana ranga. Hann getur ekki heldur kveðið á um skaðabætur
eða gefið stjórnsýslunni bindandi fyrirmæli að lögum. Meginheimild
hans er einfaldlega sú að gefa í umboði Alþingis álit á því hvort stjórn-
sýsluathöfn brjóti í bága við lög eða góða stjórnsýsluhætti. Slík álits-
gerð, hvort sem hún felur í sér tilmæli, gagnrýni, ráð eða leiðbeining-
ar, er hvorki skuldbindandi fyrir borgarana né stjórnvaldshafa. Hversu
áhrifaríkt þetta nýja réttaröryggistæki, umboðsmannsaðhaldið, reyn-
ist veltur þess vegna fyrst og fremst á því hvort stj órnsýsluhafar hafi
það siðferðisþrek að fara eftir áliti og tilmælum umboðsmanns. Er þá
að sjálfsögðu út frá því gengið að umboðsmaður hafi þá tiltrú sem hér,
eins og annars staðar, er forsenda áhrifa hans í þjóðfélaginu.
TILVITNANIR
Alþingistíðincli (AT):
Björn Þ. Guðmundsson:
Ólafur Jóhannesson:
Sigurður Gizurarson:
1960 B. 1963 A2. 1963 D. 1967 D. 1973-1974 A. 1982-1983 A. 1986-
1987 B. 1987 D.
1) Hugleiðingar um ráðherravanhæfi. Úlfljótur (Ú) 1986: 3.-4.
tbl., bls. 291-300.
2) Grundvallarhugtök í stjórnsýslurétti. Tímarit lögfræðinga (TL)
1987, 2. hefti, bls. 85-103.
1) Alþingi og framkvæmdarvaldið. Tímarit lögfræðinga (TL) 1954,
1. hefti, bls. 4-27.
2) Stjórnarfarsréttur, Reykjavík 1955.
3) Stjórnskipun íslands, Reykjavík 1978.
Umboðsmaður Alþingis. Úlfljótur (Ú) 1987: 2. tbl., bls. 119-134.
272