Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 10
samkvæmt þeim, t.d. skaðabótaábyrgð eða févíti. Við samanburð á
íslenskum rétti og erlendum er þó óhjákvæmilegt að drepa á mismun-
andi lausnir varðandi ábyrgð lögaðila á refsiverðum brotum í atvinnu-
rekstri. 1 íslenskum rétti eru hreinar línur að þessu leyti og hafa lengi
verið: Lögaðilar geta borið refsiábyrgð og sætt eiginlegum fésektum
í refsiskyni.
Aðalundirstaða þessarar umfjöllunar eru íslenskar réttarreglur og
þróun þeirra, með nokkrum samanburði við erlendan rétt, einkum
norrænan, varðandi þau atriði, sem mismunandi reglur gilda um. Lögð
verður meiri áhersla á almenn grundvallaratriði refsiréttar en tækni-
lega útfærslu á reglum einstakra ríkja.
Þegar rætt er um refsiábyrgð á efnahagsbrotum, má skipta viðfangs-
efninu í tvo meginþætti: a) Við hvaða háttsemi liggur refsiábyrgð,
er þörf fyrir refsivernd í öllum tilvikum, og eru einhver ný svið, þar
sem (meiri) refsiverndar er þörf? b) Hvernig verður refsiábyrgð fyrir
komið ? Ræða þarf, hvaða aðilar eigi að bera ábyrgð, tengsl þeirra inn-
byrðis og önnur skilyrði refsiábyrgðar.
Tilhögun refsiábyrgðar á efnahagsbrotum einstaklinga gefur lítið
tilefni til sérstakrar umfjöllunar. Þess vegna er hún takmörkuð við
efnahagsbrot í atvinnustarfsemi lögaðila (í rýmri skilningi). Auk þess
hefur atvinnu- og efnahagsþróun síðustu áratuga leitt til þess, að
hlutur lögaðila í atvinnulífinu hefur stöðugt vaxið á kostnað ein-
staklingsf yrirtækj a.
Refsiábyrgð vegna brota í atvinnustai’fsemi lögaðila má haga með
þrennum hætti: 1) Refsiábyrgð einstaklinga (fyrirsvarsmanna og
annarra) á grundvelli sakar. 2) Refsiábyrgð einstaklinga (fyrirsvars-
manna) án sakar, þ.e. hrein hlutlæg stöðuábyrgð eða ábyrgð byggð á
öfugri sönnunarbyrði. 3) Refsiábyrgð lögaðila, með eða án sannaðrar
sakar starfsmanns.
II. EFNAHAGSBROT OG ÞÖRF FYRIR REFSIVERND.
1) Hugtakið efnahagsbrot. Almennt má skilgreina efnahagsbrot sem
refsiverða háttsemi í hagnaðarskyni, sem fer fram kerfisbundið og
reglulega í annars löglegri atvinnustarfsemi lögaðila eða einstaklinga.1
Þessi skilgreining þarfnast nánai’i skýringa. 1 henni felast fjögur
meginatriði:
1 Jónatan Þórmundsson: Okur og misneyting. Úlfljótur 1986, bls. 104; Skýrsla „skattsvika-
nefndar" 1986, bls. 37.
208