Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 69

eðli viðfangsefnisins og því fyrir hvern er skrifað" (bls. 387). Niðurstaða
Hjördísar um þetta efni er hins vegar sú að dómarar skuli skrifa dóma sína
þannig ,,að rökstuðningur sé eins skýr og kostur er og það sé eins Ijóst og
verða má að niðurstaðan sé réttlát niðurstaða samkvæmt gildandi rétti“
(bls. 171).
Fyrst ætla ég að þakka Þór fyrir að nota orðið rökfærsla en ekki rök-
stuðningur þegar um er að ræða rök dómara fyrir dómsorði. Orðið rökstuðn-
ingur á betur við t.d. í málflutningi lögmanna. Þetta byggi ég á málvitund
minni og rökstyð því ekki nánar.
Víkjum þá aftur að efninu og fyrst að sjónarmiðum Hjördfsar. Mér sýnist
hún ganga út frá því að dómar skuli beinlínis samdir „fyrir“ einhvern, sbr.
bls. 170, þar sem segir: ,,En því er enn ósvarað við hvaða lesendahóp eigi
að miða í samningu dóma“. í niðurstöðu hennar, sem áður er vitnað til, er
þessari spurningu einungis óbeint svarað en af öðrum ummælum [ grein
hennar virðist mega fullyrða að hún telji a.m.k. að rökfærsia dómara skuli
vera þannig að allur almenningur skilji. Áður en Þór kemst að niðurstöðu um
þetta atriði tekur hann fram að fleira mæli með því en á móti að í forsendum
séu rök færð fyrir dómsorði. Hann spyr síðan: ,,En hverja á að hafa í huga,
þegar rökin eru sett á blað?“ (bls. 382). Rök hans fyrir svarinu finnast mér
sannfærandi en þau leiða til áðurgreindrar niðurstöðu hans að því viðbættu
að „oftast" (sé) óþarfi að reyna að skrifa fyrir aðila sjálfa eða almenning
(en) ekkert sé þó því til fyrirstöðu að hafa dómasamningu með sérstökum
hætti ef líklegt (sé) að almennur áhugi sé á málinu“ (bls. 383).
Ef skrifa á i' dómum rökfærslu ,,fyrir“ einhvern koma fyrst i hug þeir sem
Hjördís telur upp á bls. 169, þ.e. aðilar máls, iögmenn þeirra og hinn almenni
borgari. Af öðrum, sem nefna mætti, eru lögfræðingar almennt, lagakennar-
ar og lagastúdentar. Því mætti jafnvel halda fram að dóma ætti að skrifa
fyrir þjóðfélagið í heild, sbr. t.d. ummæli Hjördísar á bls. 170: „Því dómar
hafa að nokkru leyti samskonar verkan og landslög á skyldur manna og rétt.
Dómurinn hlýtur að vera hluti af rétti landsins I heild“. Loks mætti hugsa sér
að við samningu dóma ætti að hafa réttarsöguna í huga.
Það hefur stundum verið orðað svo að réttaröryggi eigi að sitja í fyrirrúmi
í meðferð dómsmála en slaka megi á þeim kröfum ( stjórnsýslunni, sem
eðli máls samkvæmt verði að vera skiótvirk. Ekki veit ég hvort þetta er alveg
rétt, svo mikilsverðum málum sem ráðið er til lykta í stjórnsýslunni, bæði um
fjárhagslega og persónulega hagsmuni fólks. Hitt er rétt að hér eins og í
öðru vegast á réttaröryggissjónarmið og það sem nefnt hefur verið skilvirkni-
sjónarmið, en það er önnur saga. Því nefni ég þetta að sé tilgangurinn með
rökfærslu í dómum sá, sem Hjördís segir, að niðurstaða verði réttlát sam-
kvæmt gildandi rétti, ætti varla að skipta máli hvernig hún er fengin, ef
hún á annað borð fullnægir þessum skilyrðum — eða hvað? Og nú ætla ég
að taka glannalegt dæmi sem mér ætti að leyfast í svona spialli. Ég býst við
að maður sem dæmist með krabbamein láti sér yfirleitt þær upplýsingar
nægja og krefji lækninn ekki svara um það hvernig hann hafi komist að þeirri
niðurstöðu. Byggist þó sjúkdómsgreiningin væntanleaa á margvísleaum rann-
sóknum fjölda sérfræðinga sem læknirinn leggur síðan læknisfræðilegt mat
á til þess að komast að eins réttri niðurstöðu og unnt er um sjúkdómsgrein-
ingu. Auðvitað er þetta ekki sambærilegt en dæmið kom upp í hugann þegar
267