Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Side 70

ég fór að velta því fyrir mér hvort aðili dómsmáls hefði yfirleitt áhuga á
nokkru öðru en málsúrslitum, t.d. hvort honum væri gert að borga eða ekki,
hvort hann yrði dæmdur í fangelsi eða fengi að ganga áfram laus o.s.frv. Þar
sem ég er nú farinn að hugsa upphátt get ég þess líka að ég minnist þess
varla að almenn umræða hafi orðið um rökfærslu i refsidómum, t.d. i dag-
blöðum. Umræða virðist oftast bundin við það eitt, hvort maður hafi verið
dæmdur sekur eða ekki sekur og hver refsingin hafi verið. Mér hefur og
sýnst að almenningur hafi ekki minnsta áhuga á að vita hvernig dómari komst
að þeirri niðurstöðu, enda væri ólöglærðum manni oft lítið gagn í því að
lesa rökfærsluna. T.d. gæti verið sagt að háttsemi ákærða varðaði við 211.
gr. almennra hegningarlaga og refsing ákveðin í framhaldi af því. Með því
að lesa dóminn væri auðvitað hægt að komast að því að maður hafi drepið
mann, en dómari gefur enga skýringu á því, af hverju það varði við 211. gr.
hegningarlaga.
En víkjum nú aftur að þeim sem hugsanlega ætti að skrifa rökfærslu fyrir
í dómum. Sú var tíð að aðilar fluttu mál sitt sjálfir oftar en nú tíðkast. Ég hef
ekki framkvæmt neina rannsókn á því en mér býður í grun að lítill munur
sé á dómum, þar sem aðili hefur sjálfur flutt mál sitt, og þeim dómum, þar
sem lögmenn eru málflutningsmenn. Kemur það einfaldlega til af þvf að eins
og læknirinn við sjúkdómsgreiningu verður dómarinn að leggja lögfræðilegt
mat á það málsefni sem fyrir hann er lagt. Beitir hann oftar en ekki hinum
markfræga „juridiska þankagangi" f því efni, svipað og læknirinn fer f gegn-
um fræðin með latínuna í kollinum. Auðvitað má halda því fram að hér bæri
dómaranum að ,,þýða“ lögfræðilega hugsun sína yfir á almennt mál, úr „laga-
máli“ yfir á „mannamál“, eins og ég stundum orða það. En er einhver þörf á
því? Hvað með málflutningsmanninn? Hann á að bera fram málsástæður og
lagarök fyrir dóminn. Hræddur er ég um að aðilinn sem hann er að flytja mál
fyrir botnaði oft litið f greinargerð eða málflutningsræðu lögmanns síns, án
útskýringa. Leggja löamenn það á sig að gefa slfkar útskýringar? Varla. Ég
hef jafnvel grun um að oft beiti þeir einmitt lögfræðinni fyrir sig til þess að
gera sig mikilvægari f augum sk'ólstæðinga sinna.
Svona vangaveltum mætti auðvitað halda lengi áfram. Ég er einfaldlega þeirr-
ar skoðunar að dómari eigi ekki að semia dóm ,,fyrir“ nokkurn einasta mann,
heldur beri dómara aðeins á grundvelli réttarfarslaga að fullnægja þeirri laga-
skyldu að skera úr því ágreiningsefni sem fyrir hann er lagt. í þessu felst nánar
að rökfærsla fyrir dómsorði eigi ekki að standa í neinum hugsanatengslum við
aðstandendur máls eða aðra. heldur miðast alfarið við það málsefni sem til úr-
lausnar er hverju sinni. Að þessu leyti er ég ósammála bæði Hjördfsi og Þór.
Einkum og sér f lagi sé ég enga ástæðu til þess að haga dómasamningu eftir
því hvort „líklegt (sé) að almennur áhugi sé á rnálinu". Tel ég slíkt raunar var-
hugavert vegna þess að það gæti dregið athygli dómara frá þvf sem hann
á að einbeita sér að, þ.e. málsefninu. Tekur Þór réttilega fram að dómari
eigi ekki að skrifa dóm eins og fræðimaður, en því síður á hann að vera f
hlutverki blaðamanns. Mín skoðun er þvf sú að rökfærsla í dómum megi
einungis vera mismunandi ítarleg eftir því sem málsefnið gefur tilefni til. í
því efni verður aftur á móti aldrei hægt að finna neina algilda reglu.
Að lokum langar mig til að fara fáeinum orðum um dómasamningu al-
mennt. Þar sem dómar eru ætíð hugarsmíð þeirra sem sömdu þá verða þeir
268