Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 22

um heimilt að sakfella lögaðilann. Af varnaðarástæðum er slík niður-
staða mikilvæg. Að öðrurn kosti gæti verið unnt að sýna fram á, að
verk stafaði af saknæmu gáleysi (annarra) fyrirsvarsmanna með því
að hafa ósakhæfan mann í þjónustu sinni.
Sérreglurnar um refsiábyrgð lögaðila og um refsiábyrgð einstaklinga
án sakar leiða enn fremur til annars fráviks frá almennum reglum.
Vaiarefsing verður þá ekki ákveðin ásamt fésekt, sbr. 53. gr. hgl.
Það er mikilvæg regla, að menn eigi ekki að lenda í fangelsi, nema þeir
hafi sjálfir unnið refsivert verk, sem ámælisvert telst, sjá þó hugsanlegt
(fræðilegt) frávik í meiðyrðamálum, sbr. 234.—236. gr. hgl. og 15. gr.
I. 57/1956 um prentrétt.
3) Skýlaus og glögg refsiheimild. Refsiábyrgð verður ekki lögð á
einstaklinga án sakar né heldur á lögaðila án skýlausrar lagaheimildar
þar að lútandi. Það fær að mínum dómi ekki staðist að leiða slíka
ábyrgð af refsiákvæðum, er láta ósagt um frávik frá aðalreglunni.
Hæstaréttardómur einn frá 1944 gefur tilefni til athugasemda að þessu
leyti.
H 1944:200. 1 forsendum Hæstaréttar segir: „Kærði er sameig-
andi og umráðamaður verzlunar þeirrar, þar sem drýgð voru brot
þau, sem lýst er í dómi undirréttar. Verður því að telja hann
ábyrgan fyrir sekt, sem til hefur verið unnið í verzlunarrekstr-
inum samkvæmt lagaboðum þeim, er greinir í héraðsdómi, og
álízt sektin þar hæfilega ákveðin. Hins vegar þykir ekki eiga að
dæma kærða til refsivistar til vara, ef sektin greiðist ekki, þar
sem ekki er upp komið, að brotin hafi verið drýgð með vitund
hans eða vilja eða vegna saknæms skorts á aðgæzlu af hans hendi.“
1 hlutaðeigandi lagaboðum var ekki nein skýr (ótvíræð) heimild til
hlutrænnar refsiábyrgðar. Spyrja má hins vegar, hvort það hafi verið
rétt sakarmat Hæstaréttar, að ekki hafi skort á eðlilegt eftirlit með
rekstrinum, sjá nánar forsendur héraðsdóms í málinu varðandi gá-
leysismatið svo og H 1944:117, en þar var sýknað vegna ósannaðs
eftirlitsskorts.
Skýrleiki refsiheimilda er grundvallaratriði fyrir þegnana. Þeir eiga
rétt á að vita nokkurn veginn, hvaða háttsemi getur bakað þeim refs-
ingu. Leiðir þetta af grundvallarreglunni um lögbundnar refsiheimildir
(nullum crimen, nulla poena sine lege), sbr. regluna „void for vague-
ness“ í bandarískum rétti. Hin þrönga heimild 1. gr. hgl. til fullkom-
innar lögjöfnunar breytir engu um þetta. í sérrefsilöggjöfinni, m.a.
um efnahagsbrot, gætir þess í allríkum mæli, að lögð sé refsing við
220