Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 14

formi svo og stórum fjölþjóðlegum fyrirtækjum, þar sem eigendur
og starfsmenn hverfa gjarnan í skuggann af félagsheildinni. Spjótin
beinast nú ekki eingöngu að hinum fáu útvöldu, sem njóta álits í þjóð-
félaginu vegna ríkidæmis, valda eða annars og brjóta af sér í starfi.
Þeim fer sífellt fjölgandi, sem fara með fé annarra, vinna sérhæfð og
flókin störf í fyrirtækjum eða geta með umgengni sinni við náttúru
lands og sjávar valdið almenningi ómældu tjóni. Efnahagsbrot verða
því frekar framin af almennum borgurum (Jedermannsdelikte) en
hvítflibbabrotin. Sumpart eru hvítflibbabrotin víðtækari, taka t.d. til
auðgunarbrota og ýmissa annarra hegningarlagabrota opinberra starfs-
manna og sýslunarmanna (lækna, lögmanna, endurskoðenda). Sumir
höfundar nota raunar hugtakið „occupational crimes“ (hvítflibba-
brot) gagnstætt „corporate crimes“ (efnahagsbrot).12, Nokkur til-
hneiging er einnig til þess í seinni tíð að rýmka hvítflibbahugtakið,
þannig að þjóðfélagsstaðan sé ekki sett á oddinn (Demokratisierung
des White-Collar-Verbrechens).
2) Önnur einkenni efnahagsbrota. Þótt margar tegundir efnahags-
brota séu engan veginn nýjar af nálinni, hafa afbrotafræðilegar rann-
sóknir á einkennum þeirra löngum verið vanræktar. Á árunum 1940—
1950 var stigið fyrsta skrefið með rannsóknum á hvítflibbabrotum, en
það var á 7. og þó einkum 8. áratugnum sem slíkar rannsóknir hófust
fyrir alvöru. Þrátt fyrir endurnýjaðan og stóraukinn áhuga á þessu
rannsóknarsviði skipa efnahagsbrotin aukasess í samanburði við rann-
sóknir á hefðbundnum afbrotum. Má ef til vill að nokkru kenna það
vanabundnum hugsunarhætti, að hinar hefðbundnu rannsóknir verði
að ganga fyrir. En fleira kemur til. Rannsókn efnahagsbfota kallar á
nýja grunnþekkingu og aðrar rannsóknaraðferðir en hinar hefðbundnu
rannsóknir. Ymsir annmarkar hafa auk þess staðið þessum rannsókn-
um fyrir þrifum, svo sem vöntun á opinberum afbrotaskýrslum og
öðrum upplýsingum, áhugaleysi vinnumarkaðarins og tregða hins opin-
bera að leggja þeim lið.
Norsku fræðimennirnir Kjell Haagensen og Per Ole Johansen hafa
bent á þrjár alhæfingar, sem sett hafa svip sinn á rannsókn efnahags-
brota og verkað þannig sem óheppileg einföldun og dragbítur á fræði-
rannsóknir: a) Hinn dæmigerði brotamaður hefur tiltekin föst ein-
kenni. b) Brotin skilja ekki eftir sig nein (eiginleg) fórnarlömb. c)
Viðbrögð þjóðfélagsins eru svo væg sem raun ber vitni vegna menn-
12 Giinther Kaiser: Kriminologie. 7. útg. 1985, bls. 339—343.
212