Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Blaðsíða 17

völdum mengunarbrots. Sama er að segja um útgjöld, sem ríkið hefur
af eftirliti á ýmsum sviðum, rannsókn og dómsmeðferð umfangsmik-
illa og erfiðra efnahagsbrotamála, þar sem fjöldi sérfræðinga er kall-
aður til. Almennt er þó lítið vitað um efnahagsbrot samanborið við
hefðbundin afbrot. Fá brot koma upp á yfirborðið og sæta rannsókn
og dómsmeðferð. Erlendar rannsóknir benda til, að hin dulda brota-
starfsemi sé mikil á þessu sviði. Til þess liggja ýmsar ástæður. Oft
gætir misskilnings eða vanþekkingar á þeim flóknu reglum, sem um
efnahagslífið gilda, ýmist hjá hinum brotlega, brotaþola eða báðum
aðilum. Brotaþolar hafa stundum takmarkaðan áhuga eða þor til að
kæra efnahagsbrot. Þeir kunna sjálfir að vera flæktir í ólöglega starf-
semi fyrirtækis, njóta hagnaðar af brotum þess eða óttast að missa
starf sitt eða fyrirgreiðslu. Þar sem ríkið er virkUr aðili í efnahags-
lífinu eins og hér á landi, á það erfitt um vik í eftirlitshlutverki gagn-
vart keppinautum sínum og öðrum, t.d. á fjármagnsmarkaðnum. Þessi
mótsagnakennda staða ríkisins getur leitt til slakara eftirlits, sem
kemur fram bæði við kæru og rannsókn brota, málsmeðferð og ákvörð-
un viðurlaga.
Rannsókn efnahagsbrota og dómsmeðferð er um margt torveld og
dæmd viðurlög eru yfirleitt væg. Eðli brotanna og umfang hefur sitt
að segja. Það einkennir gjarna slíka brotastarfsemi, að um flókin við-
skipti er að ræða, sem eru torskilin fyrir aðra en sérfræðinga. Það er
aðeins á færi reyndra lögfræðinga og annarra sérfræðinga, oft í sam-
einingu, að átta sig til fulls á háttseminni og fjalla um hana við rann-
sókn og meðferð refsimála. Opinberir rannsóknaraðilar hafa fáum slík-
um mönnum á að skipa, og margir þeirra standa stutt við hjá ríkinu
vegna launakjaranna. Aðkeypt sérfræðiaðstoð er bæði dýr og torfeng-
in, enda er rannsókn og meðferð þessara mála yfirleitt mjög tíma-
frek. Jafnframt er um mikla hagsmuni að ræða, oft mun meiri en í
velflestum auðgunarbrotamálum.
Þeirri kenningu má finna stað, að þeir, sem búa við góða þjóðfélags-
lega aðstöðu og fremja efnahagsbrot, fái aðra og mildari meðferð í
refsivörslukerfinu en þeir, sem fremja hefðbundin afbrot. Á þessu
kunna að vera ýmsar skýringar. Meira þarf til, að grunur falli á þessa
menn en hina hefðbundnu brotamenn. Þeir standa og betur að vígi
vegna menntunar sinnar og góðra sambanda, og þeir eiga meiri félags-
lega samstöðu með þeim, sem um mál þeirra fjalla. Þetta er þó engan
veginn einhlít niðurstaða, síst hér á landi, þar sem stéttamunur er
minni en víðast hvar. Hins vegar eru ýmis rök til að álykta, að efna-
hagsbrot séu alltíð á fslandi, kannski hlutfallslega tíðari en hin hefð-
215