Tímarit lögfræðinga - 01.12.1988, Page 12

tjóni, þau byggjast á sérstakri viðskiptaþekkingu hinna brotlegu og
eru framin af kaupsýslumönnum við framkvæmd starfa þeirra eða
sérstakra verkefna.4
Um c. Efnahagsbrot leiða eðli máls samkvæmt til ólögmæts hagn-
aðar eða sparnaðar, beint eða óbeint, fyrir hinn brotlega eða lögaðila,
sem hann starfar fyrir. 1 íslenskum og norrænum rétti er farið var-
lega í að telja til efnahagsbrota ýmiss konar röskun á öðrum hags-
munum en fjármunum (t.d. lífi eða heilsu), þótt slík brot megi rekja
til refsiverðrar vanrækslu í starfsemi fyrirtækja. öðru máli gegnir
um hugtakið „business crimes“ í bandarískum rétti.5 Brot gegn vinnu-
vernd, mengunarbrot og önnur umhverfisbrot, er m.a. geta leitt til
heilsutjóns, eru þó að jafnaði talin til efnahagsbrota, einnig á vett-
vangi Evrópuráðsins.6
Um d. Eitt mikilvægasta aðgreiningaratriði hugtaksins eru tengsl
efnahagsbrota við annars löglega atvinnustarfsemi, t.d. skipuleg skatta-
og bókhaldsbrot í rekstri fyrirtækis. Eftir atvikum fellur og undir
þetta starfsemi, sem látin er líta út sem lögleg.7 Utan skilgreiningar-
innar fellur hins vegar ýmiss konar starfsemi, sem er ólögleg frá
rótum og refsiverð sem slík. Er þar oft um grónar brotategundir að
ræða í formi skipulegrar glæpastarfsemi, t.d. fjárhættuspil, hvít þræla-
sala, fíkniefnaviðskipti, vopnasala og verslun með þýfi. Hugtakið er
ekki heldur notað um einstaklinga, sem drýgja auðgunarbrot eða önn-
ur hagnaðarbrot í starfi sínu hjá öðrum, t.d. opinber starfsmaður,
sem dregur sér fé eða þiggur mútur (hvítflibbabrot).
Viðurkenna ber, að þótt ofangreinda skilgreiningu megi leggja til
grundvallar í íslenskum og norrænum rétti og umræðum um refsi-
pólitík, eru mjög skiptar skoðanir um inntak og gagnsemi hugtaks-
ins. í dönsku áliti um baráttu gegn efnahagsbrotum er bent á, að hug-
takið efnahagsbrot sé stundum notað í svo rúmri merkingu, að það
taki til allra hagnaðarbrota. Svo víðtæk skilgreining sé aftur á móti
óheppileg, ef hugtakið á að koma að einhverju gagni við afmörkun
4 Economic Crime. Evrópuráðið 1981, bls. 11—12.
5 Kadish, Schulhofer og Paulsen: Criminal Law and Its Processes 1983, bls. 987 og áfr.
6 Economic Crime. Evrópuráðið 1981, bls. 11—12. — Madeleine Löfmarck dregur í efa, að
heppilegt sé að flokka vinnuverndarbrot undir efnahagsbrot, þar sem slík brot þurfi
ekki að vera drýgð í hagnaðarskyni, sbr. Ekonomisk brottslighet i Sverige: Skattebrotts-
ligheten i fokus. Nordisk Tidsskrift for Kriminalvidenskab 1982, bls. 161.
7 Jprgen Jepsen: Indledning. 0konomisk kriminalitet — en antologi (ritstj. J0rgen Jepsen)
1980, bls. 18-21.
210