Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Page 10

upp þráðinn í hinni ágætu grein Stefáns M. Stefánssonar prófessors og leitast við
að kanna, hvort verið geti að staða þjóðréttarsamninga, sem ekki hefur verið
veitt lagagildi sérstaklega, sé mismunandi eftir efni samninga þessara. Verður í
þessu samhengi litið á alþjóðlega mannréttindasamninga, sem ísland hefur
fullgilt og reynt að leita svara við þeirri spurningu, hvort staða þeirra sé önnur og
styrkari en annarra þjóðréttarsamninga og hver staða þeirra sé. Um viðfangsefni
þetta hafa einkum fjallað þeir lögfræðingar, sem lagt hafa sig eftir þjóðarétti og
stjórnskipunarrétti. Ég tel að þýðing alþjóðlegra mannréttindasamninga fari
vaxandi, einnig í landsrétti, og því sé brýnt, að sem flestir lögfræðingar, hvort
sem þeir fást við dómgæslu, stjórnsýslu eða lögmennsku, tileinki sér þetta svið
Iögfræðinnar.
2. MANNRÉTTINDI OG ÞJÓÐARÉTTUR
Mannréttindi voru viðfangsefni landsréttar til skamms tíma. Það er fyrst í lok
síðari heimsstyrjaldar, að þjóðir heims gerðu sér að fullu grein fyrir nauðsyn
þess, að þær tækju höndum saman um eflingu mannréttinda í víðtækasta
skilningi þess hugtaks. Þessi viðhorf birtast í sáttmála hinna Sameinuðu þjóða,
sem ísland gerðist aðili að með ályktun Alþingis 25. júní 1946, sbr. auglýsingu
nr. 91, 9. desember 1946. Á grundvelli sáttmálans var mannréttindayfirlýsing
Sameinuðu þjóðanna samþykkt á allsherjarþinginu í París 10. desember 1948.
Mannréttindayfirlýsingin er ekki bindandi að þjóðarétti, en á síðari tímum hefur
þeirri skoðun aukist fylgi, að í henni sé að finna skráningu á þjóðréttarvenjum.
Mannréttindayfirlýsingin hefur að geyma í heldur almennum orðum yfirlit
yfir þau mannréttindi, sem rétt þótti að veita sérstaka vernd. Er þar að finna
ákvæði um hefðbundin pólitísk og borgaraleg réttindi, en einnig um efnahags-
leg, félagsleg og menningarleg mannréttindi.
Fyrsti mannréttindasáttmálinn sem skuldbindandi er að þjóðarétti er Mann-
réttindasáttmáli Evrópu (MSE), sem gerður var á vegum Evrópuráðsins og
undirritaður af utanríkisráðherrum aðildarríkja hinn 4. nóvember 1950.: Forseti
íslands undirritaði hinn 19. júní 1953 fullgildingarskjal varðandi sáttmálann.
ísland hefur síðan fullgilt viðauka 1 - 8 við sáttmálann.
Hinn 16. desember 1966 samþykkti allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna
Aþjóðasamning um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi (ASBS) og Alþjóða-
samning um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi (ASEFM). I
samningum þessum eru talin upp réttindi, sem verndar skulu njóta og skyldur
aðila m.a. til skýrslugjafar. í ASBS eru ákvæði um stofnun mannréttindanefnd-
ar sem fjallar um skýrslur og kærumál. Samkvæmt valfrjálsri bókun getur
2Sigurgeir Sigurjónsson: Mannréttindasáttmáli Evrópu og stofnanir skv. honum.
4