Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Side 41

færa gerðarbók nema þeim sýnist og þeir þurfa ekki að gæta forms t. d. við
vitnaleiðslur nema gerðarsamningur fyrirskipi annað.
Gerðarmenn geta óskað eftir því að aðilar og vitni gefi skýrslur fyrir
dóminum. Hugsanlegt er að unnt sé að krefjast þess að fá aðila- eða vitnaskýrsl-
ur þrátt fyrir að aðilar lýsi sig því mótfallna,). Hafa ber í huga þegar mál er lagt í
gerð að dómstig er almennt aðeins eitt og því mikilvægt að málið sé full upplýst.
Ætíð verður að gæta jafnræðis að þessu leyti.
Engin skylda er fyrir vitni til að mæta fyrir gerðardómi og vitni verða að sjálf-
sögðu ekki látin staðfesta framburð sinn fyrir dóminum nema þeir óski þess. 10
Aðilar hafa hins vegar málsforræðið fyrir gerðardómi þ. e. að gera kröfur og
leggja fram sönnunargögn.
Eitt atriði hefur vakið spurningar. Er gerðardómurinn bundinn af gildandi
rétti, eða getur hann tekið ákvarðanir á grundvelli þess sem honum finnst
sanngjarnt og eðlilegt.
í 28. gr. (1). rammalaganna segir, að gerðardómur leysi úr deilu með hliðsjón
af þeim rétti sem aðilar ákveði, gerðardómi sé aðeins heimilt að fara eftir
sanngirnissjónarmiðum og víkja gildandi rétti til hliðar “ex aequo et bono „eða“
as amiable compositeur” ef aðilar heimili það beinlínis.
Samkvæmt norskum og sænskum kenningum ber gerðardómi að fylgja
gildandi rétti. í raun er oft ekki augljós munur á sanngirnissjónarmiðum og
gildandi réttarreglum. Þó má hugleiða þetta atriði út frá samningsfrelsi aðila og
hafa hliðsjón af því að í gerðardómi sitja oft ólöglærðir menn. Þannig verður
gerðardómur ekki nema í undantekningartilvikum ógiltur þótt niðurstaða hans
sé ekki í samræmi við hefðbundna túlkun eða beitingu réttarreglna. Á þessu er
tekið í 6. tl. 12. gr. gerðardómslaganna en þar segir að ógilda megi gerðardóm
sem bersýnilega er reistur á ólögmætum sjónarmiðum eða fer í bága við
allsherjarreglu. "
4. HLUTVERK DÓMSTÓLANNA VIÐ GERÐARMEÐFERÐ
í 4. gr. gerðardómslaganna eru ákvæði sem heimila aðilum að leita til
héraðsdómara um úrlausn ágreinings varðandi skipun í gerðardóm. Er hér um
nýmæli að ræða sem sniðið er eftir gerðardómslögum hinna Norðurlandanna.
Fyrst og fremst er átt við tilvik sem standa í vegi fyrir því að gerðardómur geti
hafið störf í samræmi við gerðarsamning. Tilvikin eru þessi:
v Sjá Mæland, bls. 137.
10 Skv. 103. gr. A eml. er heimilt að taka vitnaskýrslur fyrir dómi til notkunar í gerðarmáli.
11 Með hugtakinu allsherjarregla er einkum skírskotað til erlendra gerðardóma með kröfu um að
beiting þeirra reglna sem hann er reistur á fari ekki í bága við grundvallarreglur íslensks réttar.
35