Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Blaðsíða 35

Þessi ákvæði gátu varla talist fullnægjandi um meðferð og úrlausn samnings-
bundinna gerðarmála.
2. AÐDRAGANDI LAGASMÍÐARINNAR
Gerðardómar eru eins konar einkavæðing dómstóla og geta þjónað mikilvægu
hlutverki í réttarkerfinu sem valkostur við hina almennu dómstóla. Helstu kostir
gerðarmeðferðar eru þeir í fyrsta lagi að hún er fljótvirk leið til að ná niðurstöðu
í deilumáli. Þannig fara slík mál ekki í bið hjá önnum köfnum dómurum við hina
almennu dómstóla, málsmeðferð er einfaldari við gerðarmeðferð og gerðar-
dómum verður ekki áfrýjað.
í öðru lagi telja margir það kost að fá tækifæri til að velja í gerðardóm menn
sem þeir treysta fyrir sakarefninu.
í þriðja lagi er málsmeðferð fyrir gerðardómi ekki opinber málsmeðferð og
fer því oft hljótt. Þegar aðilar ætla að starfa áfram eftir að ákveðinn ágreiningur
hefur verið leiddur til lykta þá getur gerðarmeðferð einnig verið hentugri en
málsókn fyrir hinum almennu dómstólum.
í fjórða lagi þykir gerðarmeðferð hentug í alþjóðlegum verslunarviðskiptum
m. a. þar sem aðilar geta ákveðið sjálfir ýmsa mikilvæga þætti gerðarmeðferðar-
innar.
Gallar gerðarmeðferðar eru hins vegar þeir að réttaröryggi getur verið skert
og að kostnaður er oft á tíðum mikill.
Gerðarmeðferð hefur að jafnaði í för með sér að samningsaðilar undanþiggja
sig dómsvaldi lögskipaðra dómstóla ríkisins um sakarefnið. Af þeirri ástæðu m.
a. hefur í löggjöf nágrannaþjóða okkar þótt ástæða til að takmarka samnings-
frelsi einstaklinga um gerðarmeðferð bæði vegna hagsmuna þeirra sem eiga í
gerðarmáli og hins opinbera. Þannig gætir réttarfarssjónarmiða í vaxandi mæli
um meðferð gerðarmála bæði hérlendis og erlendis. Þetta kemur fram í reglum
alþjóðlegra gerðardómsstofnana, í þjóðréttarsamningum um gerðardóma og í
reglum Sameinuðu þjóðanna um gerðarmeðferð en þar er að finna ákvæði um
skipan gerðardóma, réttarfarsreglur, form gerðardóma, hæfi gerðarmanna o.fl.
Misjafnlega langt er þó gengið í þeim efnum hjá þessum aðilum.
Mörg ríki hafa farið þá leið að setja lög um gerðardóma þar sem m. a. eru
gerðar ákveðnar lágmarkskröfur um hæfi gerðarmanna, meðferð gerðarmála og
sönnun þess að aðilar hafi viljað ljúka máli sínu með gerð. Á Norðurlöndunum
voru lög um gerðardóma sett árið 1915 í Noregi, í Finnlandi 1928, í Svíþjóð 1929,
í Danmörku 1972 og loks á íslandi 1989 eins og að framan greinir.
Þrátt fyrir að skort hafi viðhlítandi löggjöf um samningsbundna gerðardóma
hefur gerðarmeðferð engu að síður verið nokkuð beitt hérlendis. Rekstur
gerðarmáls hefur þó stundum reynst erfiður, ekki síst þegar ágreiningur hefur
risið um ólögákveðin atriði, t. d. hæfi eða skipun gerðarmanna. Af dómum
29