Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Síða 48

reglunum um málsmeðferð. Hins vegar er ljóst að önnur ákvæði gerðardómslag-
anna, t.d. 13. gr. þeirra um að gerðardómur sé aðfararhæfur, eiga ekki við um
þessa úrskurðaraðila.
Loks skal nefnt að gerðardómslögin eiga því aðeins við að aðilar gerðarmáls
eigi forræði á sakarefninu. Sakarefni er oftlega þannig vaxið að aðilar eiga þar
ekki forræði enda eru þá oftast opinberir hagsmunir í húfi. Svo er t.d. ef
ágreiningur rís um það hvort hjónaband sé ógilt eða hvort tilteknar samkeppnis-
hömlur milli einkaaðila skuli teljast leyfilegar. Dómstólar eiga að jafnaði einir
dómsvald um réttarágreining af þessu tagi nema öðru vísi sé ákveðið í
viðkomandi heimildarlögum.
3. ÓGILDING GERÐARDÓMA
3.1. Aðferð
Gerðardóm má ógilda að nokkru leyti eða að öllu með málsókn í héraði, sbr.
12. gr. gerðardómslaganna. Gerðardómi verður því ekki skotið til Hæstaréttar
til endurskoðunar á efni hans. Stundum má hins vegar vera að gerðardómi megi
skjóta til annars gerðardóms til endurskoðunar. Unnt er að semja um slíka
málskotsmeðferð og er það stundum gert. Kosturinn við þá aðferð er sá að hún
er til þess fallin að tryggja betur réttaröryggi. Á hinn bóginn hefur hún að
sjálfsögðu í för með sér aukinn kostnað og málarekstur tekur að jafnaði lengri
tíma.
Sú aðferð sem einkum verður notuð til að koma fram ógildingu á gerðardómi
er að höfða mál fyrir héraðsdómi með kröfu um ógildingu. Dómi héraðsdóms í
slíku máli er unnt að áfrýja til Hæstaréttar. Við aðför getur sá aðili sem tapað
hefur gerðarmáli þó einnig borið fyrir sig varnir um ógildingu gerðardóms. Þó
ber að athuga að málsmeðferð við aðför er hröð og gagnaöflun að jafnaði ekki
leyfileg. Af þeim sökum er óvíst um árangur ef slíkar varnir koma þar fram. í
skiptarétti og uppboðsrétti getur ennfremur reynt á gildi gerðardóms. Sá sem
byggir rétt á gerðardómi fyrir þeim dómstólum getur orðið að hlíta véfengingu
þeirra við málsmeðferð þar.
Sáttir sem gerðar eru fyrir gerðardómi eru aðfararhæfar með sama hætti og
gerðardómurinn sjálfur. Unnt er að ógilda slíkar sáttir og er ógildingu komið
fram með sama hætti og ógildingu á réttarsátt, þ.e. með málsókn í héraði. Um
þetta atriði er nánar fjallað í 5. gr. laga 85/1936 um meðferð einkamála í héraði.
Þar segir m.a. að höfða megi dómsmál með venjulegum hætti til að fá réttarsátt
ógilta að hluta eða öllu leyti. Ennfremur segir að byggi aðili rétt fyrir dómi, þ.á
m. fógeta-, skipta-, uppboðs- eða þinglýsingarétti, á réttarsátt geti gagnaðili
véfengt gildi hennar og sker dómur úr.
42