Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Blaðsíða 46

að öll deilumál út af tilteknum viðskiptum skuli lögð í gerð. Er augljóst að fleiri
en eitt gerðarmál getur risið út af skiptum manna sem standa yfir í langan tíma.
2.2. Gerðardómsstofnanir
Gerðardómsstofnanir hafa verið settar upp hér á landi til þess að leysa úr
deilumálum manna vegna tiltekinna lögskipta. Einkenni gerðardómsstofnana
er það að þær starfa eftir vissum reglum sem þær hafa sjálfar sett sér, t.d. um
skipan gerðardóms, málsmeðferð eða eftirlitskerfi með gerðardómi.
Kosturinn við tilvist gerðardómsstofnana er sá að þær geta byggt á vissri
reynslu við meðferð gerðarmála. Þær starfa auk þess að öllum jafnaði eftir
reglum sem samdar hafa verið af sérfræðingum og sem aðilar eiga kost á að
kynna sér fyrirfram.
Sem dæmi um gerðardómsstofnanir hér á landi má nefna gerðardóm Verk-
fræðingafélags íslands og gerðardóm Lagastofnunar Háskóla íslands. Sá síðar-
nefndi stendur að jafnaði til boða öllum þeim sem leggja vilja ágreiningsmál sín
fyrir hann. Sérstakar reglur gilda um skipan gerðardómsins, málsmeðferð fyrir
honum og gert er ráð fyrir eftirlitskerfi sem á m.a. að tryggja að gerðarmenn
fylgi settum reglum, t.d. um tímafresti.
2.3. Alþjóðlegir gerðardómar
Alþjóðlegir gerðardómar geta ýmist verið gerðardómar sem aðilar setja á
stofn til þess að leysa úr ágreiningsmálum sínum eða alþjóðlegar gerðardóms-
stofnanir. Þeir eru venjulega til komnir vegna lögskipta á milli ríkja eða milli
aðila sem eru búsettir hvor í sínu ríki. í alþjóðlegum lögskiptum er þörf fyrir
gerðardóma af þessu tagi. Það stafar yfirleitt af því að aðilar gerðarmáls bera
ekki fullt traust til réttarkerfis hvors annars og eins hinu að það kostar tíma og
fyrirhöfn að kynna sér ólík réttarkerfi. Augljós kostur er við það að til séu
alþjóðlegar reglur um skipan gerðarmála og málsmeðferð fyrir gerðardómi sem
unnt er að kynna sér með auðveldum hætti.
Ymsir þjóðréttarsamningar hafa verið gerðir um alþjóðlega gerðardóma. Má
þar til nefna New York samning frá 1958 sem hefur mikla þýðingu í þessu
sambandi. Sem dæmi um alþjóðlegar gerðardómsstofnanir má nefna gerðardóm
Alþjóða verslunarráðsins (ICC) sem stofnaður var árið 1923. Alþjóða verslun-
arráðið hefur það markmið að efla alþjóðleg viðskipti m.a. með því að veita
gerðardómsúrlausn í málum sem fyrir hana eru lögð. Einnig má nefna The
American Arbitration Association (AAA). Hún hefur aðalaðsetur í New York
og er nú stærsta gerðardómsstofnun í heimi.
2.4. Lögbundnir gerðardómar
í íslenskum lögum eru dæmi um að gert sé ráð fyrir því að tiltekinn
40