Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Blaðsíða 50

3.3. Ástæður
Það er aðalregla að niðurstaða gerðardóms eru endanleg úrslit sakarefnis og
að henni verði ekki hnekkt með neinum réttarúrræðum. Liggja fyrir því tvenns
konar rök.
í fyrsta lagi ber að hafa í huga samningsfrelsi aðila. Þeim er í sjálfsvald sett að
ráðstafa því sakarefni sem um er að tefla með þeim hætti sem þeir kjósa. Ef þeir
kjósa að leggja sakarefnið í gerð verða þeir líka að vera við því búnir að hlíta
niðurstöðum gerðardómsins. Með gerðarsamningi hafa aðilar hafnað dómstóla-
leiðinni í þágu annarra hagsmuna og geta ekki búist við að njóta sama
réttaröryggis og dómstólaleiðin veitir.
I annan stað er líklegt að fáist ógilding gerðardóma með auðveldum hætti ýti
það undir málaferli þar sem krafa er gerð um ógildingu. Málaferli um ógildingu
gerðardóms draga á langinn að úrslit fáist í deilumálinu. Auðsótt ógilding er því
andstæð þeim markmiðum sem keppt er að með gerðardómsmeðferð og getur
hæglega gert réttarúrræðið að engu ef langt er gengið. í hrd. 1974 707 og hrd.
1981 1243 er m.a. að finna ummæli sem veita vísbendingu um að dómstólar séu
tregir til að ógilda gerðardóma þrátt fyrir ágalla.
A móti þessu sjónarmiði kemur það að gerðardómur er viðurkenndur sem
hluti af réttarskipuninni. Því er talið nauðsynlegt að gerðardómsmeðferðin veiti
aðilum vissa lágmarksvernd og er gerð nánari grein fyrir henni í gerðardómslög-
unum.
Aðilar gerðarsamnings verða samkvæmt því sem nú var sagt að jafnaði að
sætta sig við þá niðurstöðu sem gerðardómur hefur komist að og geta ekki fengið
hana endurskoðaða með neinum hætti. Það sem nú var sagt gildir sérstaklega
um sjálfa efnisúrlausn gerðardómsins. Sama regla á einnig við um formið en þó í
minna mæli. Verður nú nánar vikið að ógildingarástæðunum.
3.3.1. Formsástæður
a) Gerðarsamningur ógildur. Vera má að gerðarsamningurinn sjálfur sé
ógildanlegur. Hann getur t.d. verið kominn á vegna svika eða nauðungar og
vera kann að hann standist að öðru leyti ekki kröfur um gildi loforða.
Ennfremur má vera að hann fullnægi ekki þeim formkröfum sem mælt er fyrir
um í 3. gr. gerðardómslaganna. Allar slíkar ástæður er unnt að bera fyrir sig til
ógildingar gerðardómi.
b) Gerðarmenn vanhæfir. í 6. gr. gerðardómslaganna er fjallað um almennt
og sérstakt hæfi gerðarmanna. Þau ákvæði eru ófrávíkjanleg. Að auki má vera
að unnt sé að finna í gerðarsamningi sérstök ákvæði um hæfi gerðarmanna, t.d.
um að þeir skuli fullnægja ákveðnum menntunarkröfum. Ber þá að fara eftir
slíkum fyrirmælum. Sé brotið gegn fyrrgreindri reglu eða samningsákvæðum
kann það að geta orðið ástæða til ógildingar gerðardóms.
44