Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Side 45

svo og venjur og dómafordæmi sem myndast höfðu. í heild verður tæpast sagt að
hin nýju lög feli í sér róttækar breytingar frá þeim reglum sem áður voru taldar
gilda um samningsbundna gerðardóma.
Tilgangur hinna nýju laga er fyrst og fremst sá að kveða á um ólögfest atriði og
eyða þannig réttaróvissu sem áður ríkti óhjákvæmilega í ýmsum greinum. Taka
ber þó fram að núgildandi lög fela í sér nýmæli um nokkur veigamikil atriði t.d.
er nú ákveðið í lögunum að gerðardómar skuli vera aðfararhæfir.
Rétt er og að geta þess í þessu samhengi að gerðardómar skipta miklu máli í
alþjóðlegum lögskiptum. Einnig af þeim sökum þótti nauðsynlegt að fyrir hendi
væri greinargóð löggjöf um gerðardóma sem væri í sem fyllstu samræmi við þær
reglur sem gilda um alþjóðlega gerðardóma.
Verður nú vikið að nokkrum atriðum núgildandi laga. Um önnur atriði sem
snerta hina nýju löggjöf fjallar Valtýr Sigurðsson borgarfógeti á öðrum stað í
tímaritinu.
2. TEGUNDIR GERÐARDÓMA
2.1. Gerðardómur sem aðilar setja á stofn
Heimilt er aðilum að setja upp gerðardóm fyrir eitt tiltekið gerðarmál. Þetta
er í raun algeng tilhögun gerðarmála. Oftast eru skipaðir þrír menn í gerðardóm.
Venjulega skipar þá hvor aðili um sig einn mann í gerðardóminn en síðan skipa
þeirsaman þann þriðja, þ.e. oddamann. Einnigeralgengt aðþriðjaaðilaséfalið
að skipa oddamann, t.d. héraðsdómara.
Vakin er athygli á að samkvæmt gerðardómslögunum verða nú allir gerðar-
menn að fullnægja sérstökum hæfisskilyrðum héraðsdómara til meðferðar
einstaks máls. í raun felur þetta í sér strangari reglur en áður voru taldar gilda þó
að á þessu sviði hafi samt ríkt nokkur réttaróvissa.
Gerðarmenn geta verið færri en þrír, t.d. tveir eða jafnvel einn. Þeir geta líka
verið fleiri. Þegar fjöldi gerðarmanna er ákveðinn hafa aðilar venjulega annars
vegar í huga kostnað af gerðarmeðferðinni og hins vegar að stundum kann að
vera nauðsynlegt að hafa fleiri en einn gerðarmann. Sú nauðsyn á einkum við
þegar um sérfræðileg efni er að ræða sem leysa þarf úr eða þegar mál er að öðru
leyti mikilvægt fyrir aðilana.
Um málsmeðferð fyrir gerðardómi sem aðilar setja á stofn gilda þær reglur
sem þeir kunna að hafa ákveðið í gerðarsamningi svo og einstök ákvæði
gerðardómslaganna. Sé ekkert ákveðið í gerðarsamningi um málsmeðferð (svo
sem algengt er) gilda ákvæði fyrrgreindra laga og ýmsar venjur sem myndast
hafa.
Gerðardómar sem aðilar setja á stofn geta haft það hlutverk að leysa úr einu
tilteknu deilumáli. Slíkir gerðardómar geta þó einnig átt við þegar samið er um
39