Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Síða 37

og fyrrnefnd rammalög Sameinuðu þjóðanna. Hins vegar er ekki slík skilyrði að
finna í dönsku og sænsku gerðardómslögunum. Krafa um skriflegan gerðar-
samning er fyrst og fremst gerð til að tryggja sönnun fyrrgreindra atriða enda
gera lögin ráð fyrir því í 1. mgr. 3. gr. að þau komi fram í gerðarsamningi og telst
gerðarsamningur ekki skuldbindandi fyrir aðila sé frá því vikið.2 Gerðarsamn-
ingur telst heldur ekki skuldbindandi fyrir aðila samkvæmt 2. mgr. 3. gr. ef
úrlausnarefni má ekki leggja í gerð, eða ef ákvæði um skipun gerðarmanna,
málsmeðferð eða önnur atriði þykja ekki veita fullnægjandi réttarvernd.
Gerðarsamning má einnig ógilda eftir almennum reglum um loforð.3
Skv. 3. mgr. 3. gr. er gert ráð fyrir því að ætíð sé formaður í gerðardómi. Þrátt
fyrir þetta ákvæði er ekkert því til fyrirstöðu að gerðardóm skipi aðeins einn
maður enda sé um það samið í gerðarsamningi. Skorti hins vegar ákvæði um
skipun eða fjölda gerðarmanna í gerðarsamning skal gert ráð fyrir þremur
mönnum í gerðardóm, sbr. 3. mgr. 4. gr. laganna.
Þrátt fyrir samning aðila um að leggja ágreiningsefni sín í gerð er viðurkennt í
löggjöf nágrannaríkjanna, að takmörk séu fyrir því hvaða ágreining megi leysa
með þessum hætti. Samkvæmt 1. gr. laganna er það skilyrði gerðarmeðferðar að
um réttarágreining sé að ræða og að aðilar hafi forræði á sakarefninu. Slíkur
samningur má taka til ágreinings sem upp er kominn eða síðar kann að koma
upp í tilteknum lögskiptum aðila.
í greinargerð með lögunum er hugtakið réttarágreiningur skilgreint þannig,
að deilt sé um réttarreglur sem dómstólar hafa vald til að dæma um. Ef enginn
réttarágreiningur er milli aðila á gerðarmeðferð ekki við, t. d. á hún ekki við ef
tilgangurinn er aðeins sá að fá lögfræðilegt álit um tiltekið efni.
Ekki eru ætíð augljós skil milli þeirra mála sem aðilar hafa forræði yfir og
hinna þar sem þeir hafa ekki slíkt forræði. í þessu sambandi er í norsku
gerðardómslögunum talað um “tvister som partene har fri rádighet over”. í
sænsku og finnsku gerðardómslögunum er talað um “forhold som det kan sluttes
forlik om” og í þeim dönsku er notað orðalagið “tvist som efter sin art ikke kan
afgöres ved voldgift”. Það má því segja að í aðalatriðum sé vandamálið leyst í
löggjöf viðkomandi lands. Refsikröfu í sakamáli myndi t. d. skýrlega ekki vera
heimilt að leggja í gerð.
Ágreiningsefni, sem samningar um gerðarmeðferð ná til, verða að vera
bundin við tiltekin lögskipti, t. d. ágreining sem upp kann að koma vegna
ákveðins kaupsamnings, sameignarsamning, húsbyggingar o. s. frv. Samningar
2 Til að búa enn betur um hnútana hafa Þjóðverjar farið þá leið, að krefjast þess að ákvæði um
gerðarmeðferð skuli ekki setja inn í meginmál samnings.
3 f 16. gr. rammalaganna er ákvæði þar sem segir, að gerðarmeðferð sem hluti samnings haldist
sjálfstæð og óháð samningnum að öðru leyti. Ákvörðun gerðardóms um að samningur sé ógildur
þýði ekki að ákvæði um gerðardóm séu „ipso jure“ fallin niður.
31