Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Blaðsíða 39

yrðum til meðferðar einstaks máls, þ. e. skilyrðum 36. gr. eml. Er þar fylgt
sænsku gerðardómslögunum. Að jafnaði verða gerðarmenn því bæði fyrir og
undir rekstri gerðarmáls að gæta þess, að koma sér ekki í þannig aðstöðu að
hætta sé á að þeir fái ekki Iitið óhlutdrægt á málavöxtu.
Pví má velta fyrir sér hvort reynt gæti á matskennd vanhæfisskilyrði 7. tl. 1.
mgr. 36. gr. eml. í meira mæli hjá gerðarmönnum en reglulegum dómurum t. d.
ef aðili tilnefndi sama gerðarmanninn í fjölda gerðardóma. Tekið skal skýrt
fram, að það er ekki skilyrði til setu í gerðardómi, að gerðarmenn séu
lögfræðingar eða hafi aðra sérfræðikunnáttu varðandi sakarefnið.
Formaður gerðardóms sker úr ágreiningi um hæfisskilyrði gerðarmanna þar á
meðal sínum eigin. Er sú aðferð talin valda minnstum töfum á starfi dómsins.
Úrskurð formanns má bera undir héraðsdómara enda þykir rétt að koma í veg
fyrir að gerðarmál verði ónýtt síðar vegna þessara atriða. Ekki var farin sú leið
að láta gerðarmenn úrskurða í heild sinni um hæfi einstakra gerðarmanna, eða
þeirra allra, en sú regla hefði verið í samræmi við 2. mgr. 7. gr. laga nr. 75/1973,
um Hæstarétt íslands.
í gerðardómsmáli frá 1984 höfðu málsaðilar komið sér saman um formann og
skipað hvor sinn gerðarmann í dóminn. í ljós kom, að forsvarsmaður annars
aðila hafði tilnefnt bróður sinn. Gagnaðili gerði kröfu um að hann viki úr
dóminum. Meirihluti gerðarmanna hafnaði í úrskurði í fyrsta lagi þeim skilningi
aðila, að það væri utan verksviðs gerðardómsins að fjalla um hæfisskilyrði
einstakra dómenda. Þá tók meirihlutinn í öðru lagi til greina kröfu um að
viðkomandi gerðardómsmaður viki sæti og hafnaði um leið þeim skilningi aðila
að Miðnesdóminn bæri að túlka svo, að það væri aðeins formaður dómsins sem
ætti að fullnægja bæði almennum og sérstökum dómaraskilyrðum. Taldi þá þessi
aðili að forsendur gerðarsamningsins væru brostnar og dró sig út úr málsmeð-
ferðinni. Gerðardómurinn lauk starfi sínu. Niðurstöðu dómsins var síðan skotið
til bæjarþings og m. a. krafist ógildingar. Endanleg niðurstaða fékkst ekki fyrr
en með dómi Hæstaréttar frá 13. júni 1989 þar sem niðurstaða gerðardómsins
var staðfest.
Sú spurning vaknar iðulega hjá gerðarmönnum hvort þeir hafi einhverjum
sérstökum skyldum að gegna í dóminum gagnvart þeim aðila er þá skipaði.
Sérstaklega kann þetta að brenna á ólöglærðum gerðarmönnum eða mönnum
sem óvanir eru dómstörfum. í gerðardómsmáli því sem áður var vísað til gerði
viðkomandi gerðarmaður skriflega kröfu á fyrsta gerðarfundi um frávísun
málsins þar sem það ætti ekki undir gerðardóminn. Var þetta sama krafa og kom
frá þeim aðila er hann hafði skipað í dóminn.
Svo sem að framan hefur verið rakið vinna gerðarmenn dómstörf og ber sem
slíkum að sýna hlutlægni gagnvart aðilum. Þeir hafa því eins og aðrir sem fara
með dómsvald sömu skyldur gagnvart báðum aðilum og að vissu leyti gagnvart
5
33