Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Page 14

sem frestar máli að nauðsynjalausu. Stuðla eigi að því að takmarka munnlegan
flutning máls við það sem er alveg nauðsynlegt og auka eigi samskipti milli
dómstólanna og lögmanna í því skyni að bæta málsmeðferðina.
Heimildir til að endurskoða dómsúrlausnir eiga á tvennan hátt að verða til
þess að koma í veg fyrir mistök. Heimildirnar eiga í fyrsta lagi að veita hér-
aðsdómurum aðhald svo þeir vandi úrlausnir sínar frekar. I öðru lagi á endur-
tekin málsmeðferð, oft með frekari og fullkomnari gögnum og fyrir fleiri og
oft reyndari dómurum, að veita auknar líkur á efnislega traustari niðurstöðu.
Hvort þessar heimildir virka alltaf á þennan hátt er svo annað mál. Hlutverk
áfrýjunardómstóla er þó ekki eingöngu að bæta úrlausnir héraðsdómstóla
heldur eiga þeir ekki síður að stuðla að samræmi í túlkun laga og réttar innan
ríkisins. Þeir eiga að gæta þess að rétturinn verði sá sami í öllu ríkinu og að
allir séu jafnir fyrir lögunum og fái sem líkasta meðferð. Þetta gerist á tvennan
veg. í fyrsta lagi eru áfrýjunardómstólar í öllum þjóðfélögum færri en héraðs-
dómstólarnir og æðsti dómstóllinn er aðeins einn fyrir hvert efnissvið. f öðru
lagi er við því að búast að héraðsdómstólamir lagi úrlausnir sínar að þekktum
fordæmum áfrýjunardómstólanna.
III. UM HEIMILDIR TIL ENDURSKOÐUNAR DÓMSÚRLAUSNA
ÍSLENSKRA DÓMSTÓLA OG TAKMÖRK ÞEIRRA
A íslandi sem í öðrum löndum er aðilum dómsmáls gefinn kostur á endur-
skoðun dómsúrlausnar, en þann kost verða þeir að hafa notað innan hæfilegs
tíma, samkvæmt 144. gr. og 153. gr. laga nr. 91/1991 unr meðferð einkamála,
sbr. 7. gr. laga nr. 38/1994 og 144. gr. og 151.-152. gr. laga nr. 19/1991 um
meðferð opinberra mála, sbr. 11. og 12. gr. laga nr. 37/1994. Að liðnum kæru-
eða áfrýjunarfresti gefst almennt ekki frekari kostur á að breyta úrlausninni.
Frá þessu má þó fá undanþágu, sbr. 153. gr. laga nr. 91/1991, sbr. 2. mgr. 7.
gr. laga nr. 38/1994. Sjá einnig hér XXVI. kafla laga nr. 91/1991 og XXII.
kafla laga nr. 19/1991 um endurupptöku dæmdra mála.
Á íslandi er það Hæstiréttur sem hefur það hlutverk að endurskoða dóms-
úrlausnir. Flestum dómsúrlausnum héraðsdóms verður skotið til endurskoð-
unar hans. Aðilar þurfa að gæta þess eins að virða þá fresti sem til þess eru
settir, þ.e. kærufrest og áfrýjunarfrest. Vegna kostnaðar og mikils fjölda mál-
skota til Hæstaréttar hefur þó verið reynt að koma í veg fyrir að allra veiga-
minnstu eða einföldustu málum verði skotið til réttarins. Þetta er gert með
því að takmarka kæruheimildir að mestu við ákvarðanir og úrskurði sem
héraðsdómur kveður upp fyrir aðalílutning máls, sbr. 2. mgr. 143. gr. laga nr.
91/1991 og 2. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991, og með því að binda áfrýjun
við fjárkröfur að lágmarki 300.000 krónur eða við hagsmuni sem metnir verði
meiri en 300.000 krónur, þ.e. ef meta má hagsmuni af máli til fjár, sbr. 152.
gr. laga nr. 91/1991, sbr. 6. gr. laga nr. 38/1994. Hæstiréttur getur þó sam-
kvæmt sömu grein leyft undanþágur frá þessari áfrýjunarfjárhæð að ákveðnum
8