Tímarit lögfræðinga - 01.02.1995, Side 16

og rétturinn til þess að fá mál tekið fyrir á tveimur dómstigum er lítið tak-
markaður. Víðast í þeim ríkjum, sem okkur eru skyldust að stjórnarfari og
menningu, á þetta einnig að vera aðalreglan, enda þótt fá megi meðferð þriggja
dómstiga í þeim öllum í sumum málum að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
I öllum ríkjunum er það aðalreglan að þriðja meðferð máls fyrir dómstólunum
fæst aðeins með leyfi. I Svíþjóð hefst meðferð flestra almennra mála (ath. að
í Svíþjóð eru sérstakir stjórnsýsludómstólar) við héraðsdómstóla (Tingsrátt-
ema) og verður skotið þaðan til landshlutadómstóla (Hovrátterna) og aðeins
þaðan til Hæstaréttar (Högsta domstolen) með leyfi réttarins. Dómstólaskipun
Finnlands er sniðin eftir þeirri sænsku. Eftir nýlegar breytingar á dómstóla-
skipun Danmerkur er það einnig aðalreglan þar að mál hefjast á héraðsdóm-
stigi, (fyrir einhverjum byrett) verður þaðan skotið til annars tveggja lands-
hlutadómstóla (0stre- eða Vestre-Landsret) og aðeins með leyfi dómsmála-
ráðuneytis þaðan til Hæstaréttar Danmerkur. Tillögur eru um að láta réttinn
sjálfan veita þessi leyfi. Frá þessari aðalreglu em þó viðamiklar undantekn-
ingar. Landsréttimir eru þannig fyrsta dómstig í málum um ákvarðanir ráðu-
neyta og í málum sem afgreidd hafa verið af einhverju stjórnvaldi eftir kæm
frá lægra settu stjórnvaldi, hvorttveggja í deiluefnum stjómvalda og einstakl-
inga. Auk þessa má að ósk aðila vísa málum, sem annars eiga að hefjast fyrir
héraðsdómi, til landsréttar hafi þau svo mikið fordæmisgildi eða mikla þýð-
ingu annars að rétt þyki að fleiri en einn löglærður dómari fari með þau og
að skjóta megi þeim síðan beint til Hæstaréttar. Þá hefjast ýmis alvarlegustu
afbrotamálin fyrir landsréttunum. Þessum málum öllum verður vísað til
Hæstaréttar án leyfis, en sakamálunum þó ekki um sönnunaratriði.
í Noregi er verið að breyta dómaskipaninni. Alvarlegustu sakamálin byrjuðu
áður við landshlutadómstólana (lagmannsrettene) og sakamál sem dæmt var
af héraðsdómstóli (herredsrett eða byrett) varð skotið beint til Hæstaréttar
Noregs, þ.e. kærunefndar hans nema áfrýjað væri til nýrrar sönnunarfærslu.
Þá fór málið til einhvers landshlutadómstóls. Kærunefndin er skipuð þremur
dómurum og fyrir þessar nýju breytingar gerðu þeir forathugun á málunum
og gátu hafnað því að þau færu til meðferðar Hæstaréttar eða ákveðið að hér-
aðsdómur stæði óbreyttur væru allir dómaramir þrír því sammála. Hæstiréttur
Noregs mat ekki að nýju trúverðugleika aðila- og vitnaskýrslna í sakamálum.
Nú er verið að breyta lögum á þann veg að öll mál eiga að byrja hjá héraðs-
dómstólunum og heimildir kærunefndar Hæstaréttar eiga að færast til lands-
hlutadómstólanna. Sakamálunum, sem áður byrjuðu fyrir þeim dómstólum,
verður þó skotið þangað án forathugunar einhverra þriggja dómara viðkom-
andi dómstóls. Héraðsdómur skal við meðferð sakamáls skipaður einum lög-
lærðum dómara og tveimur leikdómurum nema sakborningur hafi játað sök
en þá fer löglærður dómari einn með mál. Einkamál geta aftur á móti sem
áður farið um þrjú dómstig.
I öllum ríkjunum er sá munur á meðferð máls, sem skotið er frá lægra sett-
um dómstóli til landshlutadómstóls, og málskoti til hæstarétta þeirra, að mögu-
10